Παιγνιώδεις Δραστηρότητες

ΠΑΙΓΝΙΩΔΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

 Το σκάκι είναι ένα μαθησιακό παιχνίδι που χα­ρακτηρίζεται ως το ανώτερο πνευματικό άθλημα. Η εκμάθησή του σε μικρά παιδιά έχει πολλές δυσκολί­ες, καθώς απαιτεί σε μεγάλο βαθμό αυτοσυγκέ­ντρωση - χαρακτηριστικό που δύσκολα το συναντά­ει κανείς σε μικρές ηλικίες. Επιπλέον, το γεγονός ότι το σκάκι είναι «καθιστικό παιχνίδι» έρχεται σε σύ­γκρουση με την ιδιοσυγκρασία των περισσότερων παιδιών. Με σκοπό να αμβλύνουμε τις δυσκολίες αυ­τές και να φέρουμε έτσι το μικρό παιδί πιο κοντά στα οφέλη του σκακιού, εμπλουτίσαμε τη διδασκαλία του με «παιχνίδια της παρέας», που στην αρχή ανακαλύπταμε κυρί­ως με αφορμή τους ίδιους τους μαθητές μας. Με τον καιρό συνδέσαμε το σκάκι με άλλες μορφές τέ­χνης, που τις παρουσιάζουμε κι αυτές. Η πράξη μας έδειξε ότι αξίζει τον κόπο.

 Οι παιγνιώδεις δραστηριότητες που προτείνου­με περιέχουν κίνηση, είναι διασκεδαστικές και ταυ­τόχρονα εξασκούν τη μνήμη, την παρατηρητικότητα, την αυτοσυγκέντρωση και τη σύνθεση. Τις παρου­σιάζουμε με κριτήριο το βαθμό δυσκολίας που εμ­φανίζουν, υπολογίζοντας τις μικρές ηλικίες των παι­διών στα οποία απευθυνόμαστε όλα αυτά τα χρόνια.  Για να επιτύχει ένα παιχνίδι, είναι απαραίτητο να υπάρχει κέφι από την πλευρά του εκπαιδευτή και προπάντων να μην παρουσιάζεται σαν απαίτηση. Επιπλέον, πρέ­πει να παίρνουμε υπόψη μας τη δυνατότητα ανταπόκρισης από μέρους των παιδιών και να διαμορφώ­νουμε ανάλογα τις προσδοκίες μας από αυτά. Τη συμμετοχή του παιδιού καλό είναι να την επιβραβεύ­ουμε (πχ με χειροκρότημα).

 Τέλος, χρειάζεται να επαναλαμβάνουμε τα παι­χνίδια, αυξάνοντας κάθε φορά τη δυσκολία τους. Αν κάποιο παιδί δεν τα καταφέρει, πρέπει να το ενθαρ­ρύνουμε να ξαναδοκιμάσει.

 Ο γονιός ή ο εκπαιδευτής του σκακιού μπορεί να παίξει με τις δραστηριότητες που προτείνουμε, αλ­λά και να τις χρησιμοποιήσει ως ερέθισμα για να ανακαλύψει κι άλλες.

Καλή διασκέδαση

 ΑΡΧΑΡΙΟΙ

 1.      ΤΡΟΧΟΝΟΜΟΣ: Με σκοπό να μάθουν οριζόντια, κάθετη και διαγώνια. Ο εκπαιδευτής είναι ο τροχονόμος και οι μαθητές θα πρέπει να τον αντιληφθούν και να εκφωνούν ανάλογα. Ο εκπαιδευτής ακολουθεί τις κινήσεις στην αρχή σιγά-σιγά και όσο περνάει η ώρα επιταχύνει. Μετά από λίγη ώρα συνεχίζουμε το παιχνίδι μόνο με δύο παιδιά, καθώς κουράζει όλους μαζί. Σηκώνουμε δύο παιδιά στο πίνακα και όποιος αντέχει συνεχίζει ενώ όποιος χάνει τον αλλάζει άλλος κ.λπ.,

 2.     Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ: Το παιχνίδι αυτό αφορά στη βίωση και εξάσκη­ση των διαδρομών που έχουμε στη σκακιέρα, δη­λαδή της κάθετης, της οριζόντιας και της διαγώ­νιας. Χρειάζεται να προμηθευτούμε μια γιγαντιαία σκακιέρα ή να τη φτιάξουμε μόνοι μας (με μαύρο αυτοκόλλητο του μέτρου το οποίο το κόβουμε σε τετράγωνα και το κολλούμε σε μια ανοιχτόχρωμη επιφάνεια). Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και πλάκες πεζοδρομίου. Τα παιδιά, χωρισμένα σε δύο πολιτείες, στέκο­νται στις δυο μεριές της σκακιέρας και ένα-ένα ε­πισκέπτονται τη γειτονική τους πολιτεία. Για να φτά­σουν πρέπει να ακολουθήσουν μια από τις διαδρο­μές (κάθετη, οριζόντια, διαγώνια) κρατώντας ένα αντικείμενο (π.χ. ποτήρι με νερό ή χαρτόνι κ.τλ.). Μπορούν να διασχίσουν τους δρόμους με διά­φορους τρόπους, πχ. στο ένα πόδι, με σύρσιμο, στα τέσσερα, με την πλάτη, κυλώντας μια μπάλα...

 3.      Η ΚΡΥΨΩΝΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ: Ο παίκτης φεύγει από το χώρο και εμείς κρύ­βουμε το Βασιλιά πάνω σε κάποιο παιδί. Στη συνέχεια, τα παιδιά σκορπίζουν στο χώρο. Καλούμε τον παίκτη και όλοι τον βοηθάνε να βρει το Βασιλιά, φωνάζοντας «κρύο» ή «παγωνιά» όταν βρίσκεται μα­κριά και «ζέστη» ή «κάψα», όταν πλησιάσει στο παι­δί που έχει το Βασιλιά. Όταν ο παίκτης ανακαλύψει το παιδί που τον κρύ­βει, πρέπει να βρει πού ακριβώς είναι, π.χ. στην κάλτσα του ή στο μανίκι του ή στην κορδέλα των μαλλιών του.

 4.     Η ΚΑΤΕΡΓΑΡΑ ΓΛΑΣΤΡΑ: Στη μαγνητική σκακιέρα τοποθετούμε μαύρα κομμάτια, σε σχήμα «γλάστρας». Τα «λουλούδια» είναι τα λευκά κομμάτια, όπως φαίνεται στη φωτογραφία. Ο παίκτης, αφού τον αφήσουμε για λίγη ώρα να παρατηρήσει τη «γλάστρα», γυρίζει την πλάτη του. Ένα παιδί αλλάζει θέση σε δύο διπλανά όμοιου χρώματος αλλά διαφορετικά μεταξύ τους, κομμά­τια. Τα διπλανά ορίζονται πάνω σε κάθετη ή σε οριζόντια ή σε διαγώνια. Στη συνέχεια καλούμε τον παίκτη και τον ρωτούμε: «Τι έκανε πάλι η κατεργάρα γλάστρα;». Αυτός πρέπει να βρει ποια κομμάτια άλλαξαν θέση.

 5.      Η ΠΑΙΧΝΙΔΙΑΡΑ ΜΥΤΗ: Σε μια σκακιέρα τοποθετούμε δυο κομμάτια α­ντίθετου χρώματος, έτσι ώστε να μπορεί το ένα να κερδίσει το άλλο και να βρίσκονται όσο το δυνατόν πιο μακριά το ένα από το άλλο. Παίζουν δύο παίκτες που συναγωνίζονται, ποιος θα κερδίσει τις περισσότερες φορές τον αντίπαλο του. Το διασκεδαστικό είναι ότι κάθε παίκτης πρέ­πει να κερδίσει το αντίπαλο κομμάτι, σπρώχνοντας το με τη μύτη του, δίχως να χρησιμοποιήσει καθό­λου τα χέρια του. Βασικός κανόνας είναι, το κομ­μάτι που κινεί να μην ξεφύγει από την πορεία του και να μην πέσει. Το παιχνίδι έχει τρεις φάσεις: στην πρώτη φάση τοποθετούμε Πύργο και Βασίλισσα (η πορεία να είναι σε κάθετη ή οριζόντια), στη δεύτερη βάζουμε Αξιωματικό και Βασίλισσα (η πορεία να είναι σε δια­γώνια) και στην τρίτη φάση, τοποθετούμε δύο Ίππους. Σε κάθε μία από τις παραπάνω φάσεις, τα παιδιά παίζουν εναλλάξ.

 6.     ΤΟ ΣΑΚΟΥΛΙ ΤΗΣ ΦΩΤΕΙΝΗΣ: Στόχος αυτού του παιχνιδιού είναι το παιδί - μέ­σο της αφής - να γνωρίσει τα κομμάτια του σκα­κιού. Ο παίκτης έχει δεμένα τα μάτια. Ένα παιδί κρα­τάει ένα σακούλι, όπου ρίχνει κομμάτια του σκα­κιού. Ο παίκτης πρέπει να βάλει το χέρι του μέσα στο σακούλι και αφού τραβήξει έξω ένα κομμάτι, να το ψηλαφίσει και να πει ποιο είναι. Παραλλαγή: Αντί για σακούλι μπορούμε να κρύ­ψουμε κομμάτια του σκακιού κάτω από ένα τραπε­ζομάντιλο.

 7.      ΑΛΛΑΖΟΥΜΕ: Σκοπός να μάθουν να στήνουν τα κομμάτια. Όλα τα κομμάτια είναι έξω από την σκακιέρα. Κερδίζει όποιος τα στήσει πρώτα και σωστά. Έπειτα αλλάζουν χρώμα και ξαναπαίζουν. Όλα γίνονται μόλις ο Διαιτητής δώσει το σύνθημα.

 8.     ΣΑΣ ΕΠΙΑΣΑ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ: Το παιχνίδι αυτό αρέσει σε μικρά αλλά και με­γάλα παιδιά που έχουν μάθει τις κινήσεις. Προτιμότερο είναι να συμμετέχουν όσο το δυνατόν πε­ρισσότεροι παίκτες. Χωρίζουμε τα παιδιά σε δύο ομάδες (λευκοί και μαύροι), οι οποίες στέκονται αντικριστά η μια στην άλλη, έτσι ώστε να βλέπουν όλοι καλά στη μαγνη­τική σκακιέρα. Ο εκπαιδευτής στήνει τα κομμάτια στη μαγνητική σκακιέρα. Παίζει μια κίνηση με τα λευκά και η ομάδα που είναι οι λευκοί πρέπει να αντιδράσει: αν η κίνηση είναι αντικανονική, τότε ό­λοι οι παίκτες της θα σηκώσουν τα χέρια ψηλά φω­νάζοντας «όχι» ή θα αναπηδήσουν στις θέσεις τους. Αν είναι σωστή, θα σκύψουν στα παπούτσια τους φωνάζοντας «ναι» ή θα στριφογυρίσουν στις καρέ­κλες τους. Ο εκπαιδευτής συνεχίζει με την κίνηση των μαύ­ρων και περιμένει την αντίδραση της αντίστοιχης ομάδας. Σιγά-σιγά επιταχύνει το ρυθμό του, καθώς παίζει στη μαγνητική σκακιέρα. Όσο επιταχύνεται ο ρυθμός, τόσο πιο διασκεδαστικό γίνεται το παι­χνίδι. Για περισσότερο κέφι, ο προπονητής μπερδεύει τα παιδιά παίζοντας συνεχόμενα με το ίδιο χρώμα και αλλάζει ξαφνικά, για να πιάσει τους παίκτες «στον ύπνο».

 9.     ΑΛΗΘΕΙΑ-ΨΕΜΑΤΑ: Σκοπός να καταλάβουν τον έλεγχο που ασκούν τα κομμάτια στα τετράγωνα. Τοποθετούμε ένα Πύργο σε άδεια σκακιέρα. Εάν το τετράγωνο που δείχνουμε με το χέρι το ελέγχει ο Πύργος τότε θα πρέπει να σηκώσουν το χέρι, εάν είναι λάθος θα πρέπει να πιάσουν την μύτη τους (τους αρέσει ιδιαίτερα όταν πιάνουν την μύτη). Όσο προχωράει το παιχνίδι δυσκολεύουμε την θέση βάζοντας και κάποια άλλα κομμάτια μέσα. Παραλλαγή με δύο παίκτες που κάθονται με τις πλάτες τους να ακουμπάνε και να βλέπουν από το πλάι. Όποιος χάνει σηκώνουμε άλλον. Μπορούμε επίσης να τους χωρίσουμε σε δύο ομάδες και να σηκώνουμε ένα από κάθε ομάδα. Νικήτρια είναι αυτή που θα βρούνε τα περισσότερα σωστά.

 10.  ΚΥΝΗΓΗΤΟ: Παίζεται σε ζευγάρια, όταν τα παιδιά έχουν ο­λοκληρώσει την εκμάθηση του ΣΑΧ. Τοποθετούμε στη σκακιέρα ένα Βασιλιά και μια Βασίλισσα αντι­θέτου χρώματος, σε θέση που να μην εμφανίζει ΣΑΧ. Η Βασίλισσα παίζει κυνηγητό με το Βασιλιά, καθώς τον απειλεί από διάφορα τετράγωνα και ε­κείνος της ξεφεύγει. Ορίζουμε ότι νικάει αυτός που πρώτος θα πει έξι φορές ΣΑΧ στο Βασιλιά του αντι­πάλου του. Στη συνέχεια τοποθετούμε δύο Πύργους ή δύο Ίππους ή δύο Αξιωματικούς ή όλα τα Στρατιωτά­κια, που θα κυνηγούν το Βασιλιά.

 11.  ΤΟ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟ: Τα παιδιά παίζουν σε ζευγάρια. Το κάθε ζευγάρι έχει ένα κουβάρι με μαλλί ή ένα μικρό σακουλάκι με ρύζι ή ένα άλλο ελαφρύ αντικείμενο, που το ο­νομάζουμε «αεροπλάνο». Ανάμεσα τους έχουν μια άδεια σκακιέρα, όπου πρέπει να στήσει ο καθένας τα κομμάτια του. Ξεκινάει ο παίκτης με τα λευκά. Ετοιμάζει το κομ­μάτι που θέλει να τοποθετήσει, όσο πιο κοντά γίνε­ται στο τετράγωνο και φυσικά έξω από τη σκακιέ­ρα. Πετάει το «αεροπλάνο» ψηλά στον αέρα με το ένα χέρι, ενώ με το άλλο βάζει το κομμάτι στη θέση του. Πρέπει να τοποθετήσει το κομμάτι, όσο το «α­εροπλάνο» βρίσκεται στον αέρα αλλά και να το πιά­σει, πριν το «αεροπλάνο» πέσει στο έδαφος. Νικη­τής είναι αυτός που θα στήσει τα κομμάτια του με τις λιγότερε ς προσπάθειες. Εμείς συμβουλεύουμε τα παιδιά να ξεκινήσουν από τα Στρατιωτάκια και ειδικά γι' αυτά, τους επι­τρέπουμε να τα ετοιμάζουν μέσα στη σκακιέρα, σε γειτονικά τετράγωνα. Το «αεροπλάνο» είναι ένα παιχνίδι, που το κατα­φέρνουν κυρίως μεγάλα παιδιά.

 12. ΠΕΣ ΜΟΥ... ΤΙ ΕΠΑΙΞΑ; Δύο παιδιά ξεκινούν να παίζουν μια παρτίδα σκά­κι και οι άλλοι παρακολουθούν. Μετά από λίγες κι­νήσεις τους σταματούμε και ζητούμε από τον παί­κτη - που είναι κάποιος από τα παιδιά που παρακο­λουθούν - να πάει σε άλλη αίθουσα ή να γυρίσει την πλάτη του. Το παιδί που ήταν η σειρά του, παί­ζει μια κίνηση, όσο ο παίκτης λείπει. Στη συνέχεια, τον καλεί να έρθει και τον ρωτάει: «τι έπαιξα»; Τα παιδιά που παρακολουθούν, προσπαθούν να μπερδέψουν τον παίκτη, προτείνοντας του λανθα­σμένες κινήσεις . Παραλλαγή: Στη μαγνητική σκακιέρα παίζω κίνηση και ανά δύο (μπορεί και περισσότερους) προσπαθούν να μαντέψουν τι έπαιξα. Κερδίζει όποιος βρει τις περισσότερες κινήσεις.

 13.  ΤΙ ΚΡΥΒΕΙ Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ: Τοποθετούμε λευκά και μαύρα κομμάτια πάνω σε ένα τραπέζι. Στην αρχή βάζουμε 5 έως 7 διαφορετικά κομμάτια του σκακιού, ενώ σταδιακά αυξάνουμε τον αριθμό. Ο παίκτης, αφού παρατηρήσει τα κομμάτια, κλεί­νει τα μάτια του. Ορίζουμε ένα παιδί ως «Βασιλι­κή», που κρύβει ένα κομμάτι στην τσέπη του. Ένα άλλο παιδί, που είναι ο βοηθός της, ανακατεύει τα υπόλοιπα κομμάτια. Ο παίκτης ανοίγει τα μάτια του και μέχρι οι άλ­λοι να μετρήσουν από το δέκα μέχρι το μηδέν (ή αντίστροφα), πρέπει να έχει βρει «τι κρύβει η Βασι­λική».

14.  Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ: Η εξοικείωση με το χώρο της σκακιέρας είναι ο κύριος στόχος αυτού του παιχνιδιού. Μοιράζουμε φωτοτυπίες με σκακιστικά διαγράμ­ματα (χωρίς κομμάτια) και ξυλομπογιές. Σχηματί­ζουμε στη μαγνητική σκακιέρα τοίχου - στην αρχή με ομοιόχρωμα κομμάτια - μια διαδρομή, π.χ. μια κάθετη και ζητούμε από τα παιδιά να τη μεταφέ­ρουν σε ένα από τα διαγράμματα της φωτοτυπίας τους, χρωματίζοντας τα τετράγωνα με ένα μόνο χρώμα. Προσέχουμε ώστε να μεταφέρουν με φωτογρα­φική ακρίβεια τη διαδρομή, ενώ στη συνέχεια δυ­σκολεύουμε το παιχνίδι: δίνουμε μια διαδρομή σε σχήμα διαγωνίου, σε σχήμα ζιγκ-ζαγκ, με λευκά και μαύρα κομμάτια που πρέπει να αποδώσουν χρωματικά με τις ξυλομπογιές τους, διαδρομές που να φτιάχνουν γεωμετρικά σχήματα ή κεφαλαία γράμματα ή αποστάσεις μεταξύ πόλεων ή και άλ­λα σχήματα, όπως το σώμα μιας γάτας.

 15.  ΤΟ ΑΣΘΕΝΟΦΟΡΟ: Ο παίκτης είναι το «ασθενοφόρο», που ψάχνει να βρει έναν «τραυματία». Έχει δεμένα τα μάτια και στέκεται μπροστά σε μια άδεια σκακιέρα. Ένα παιδί τοποθετεί με τυχαίο τρόπο πολλά κομμάτια πάνω στη σκακιέρα. Ένα μόνο από αυτά τα κομμάτια είναι πεσμένο και αυτό είναι «ο τραυματίας». Καλούμε τον παίκτη να βρει το πεσμένο κομμάτι, ψαχουλεύοντας ανάμεσα στ' άλλα. Ο παίκτης χάνει, αν στην προσπάθεια του ρίξει κάποιο κομμάτι του σκακιού.

 16.  ΧΑ, ΧΑ: Ο παίκτης έχει μπροστά του μια άδεια σκακιέ­ρα και έξω από αυτή δεξιά του τα λευκά, ενώ αρι­στερά του τα μαύρα κομμάτια. Του κλείνουμε τα μάτια και τον καλούμε να βάλει τα κομμάτια στις αρχικές τους θέσεις. Τα παιδιά που παρακολου­θούν, είναι οι βοηθοί του, που του δίνουν οδηγίες για τη σωστή τοποθέτηση των κομματιών. Οι βοη­θοί λένε «χα» όταν ο παίκτης βάλει το κομμάτι στο κέντρο του τετραγώνου και «χα, χα» ,όταν το τοπο­θετήσει στην άκρη ή και έξω από αυτό.

 17.  ΠΑΖΛ: Το παιχνίδι αυτό απαιτεί προετοιμασία από τον εκπαιδευτή: παίρνουμε τη φωτοτυπία μιας άδειας σκακιέρας και τη μεγεθύνουμε. Έπειτα, την κόβου­με με το ψαλίδι σε κομμάτια. Ανάλογα με την ηλικία των παιδιών, κόβουμε σε 3, 4, 5, 6 ή και περισσό­τερα κομμάτια και ζητούμε από τα παιδιά να κατασκευάσουν μια σκακιέρα. Βοηθούμε - αν χρειαστεί - παρατηρώντας: α) ότι τα τετράγωνα πρέπει να είναι εναλλάξ μαύρα και λευκά και β) ότι ο αριθμός των τετραγώνων σε κάθετη ή οριζόντια, πρέπει να ισούται με οκτώ. Βοηθούμε τα μικρότερα παιδιά, να εντοπίσουν τις γωνίες και τις άκρες από τα κομμάτια που δίνουμε. Μπορεί να γίνει και με σκακιέρα ΜΑΤ σε 1 κίνηση και αφού κατα σκευάσουν το παζλ θα πρέπει να λύσουν και το πρόβλημα.

 18. ΤΡΑΙΝΑΚΙ: Χωρίζουμε τους μαθητές σε δύο ή περισσότερες ομάδες. Οι παίκτες της κάθε ομάδας κάθονται στη σειρά (ο ένας μπροστά από τον άλλο) όπως τα βαγόνια ενός τραίνου. Ο Διαιτητής παίζει μία κίνηση σε σκακιέρα που δεν βλέπει κανείς. Ο πρώτος παίκτης (μηχανή) από κάθε ομάδα πηγαίνει και βλέπει την κίνηση που έπαιξε ο Διαιτητής. Στη συνέχεια η κάθε «μηχανή» ψιθυρίζει την κίνηση που είδε με όποιο τρόπο μπορεί (ενδιαφέρον έχει με αρχάριους παίκτες που δεν ξέρουν σκακιστική γραφή ή με παίκτες που μιλούν άλλες γλώσσες – Στο Πανευρωπαϊκό του Λιτοχώρου το 1999 που το έπαιξα με πρωταθλητές την κίνηση τη μετέδιδαν με … παντομίμα!). Το τελευταίο «βαγόνι» παίζει στη σκακιέρα της ομάδας του …ότι άκουσε. Στη συνέχεια το τελευταίο βαγόνι γίνεται «μηχανή» οπότε και ελέγχει πόσο μέσα έπεσε!

 ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΟΙ

19. ΦΥΤΕΥΤΟ ΣΑΧ: Παίζεται και σε μαγνητική και σε μικρές σκακιέρες.

Α) Μαγνητική σε ομάδες: Χωρίζουμε τα παιδιά σε δύο ομάδες. Τοποθετούμε στη σκακιέρα μόνο το Βασιλιά και μερικά κομμάτια ίδιου χρώματος -π.χ. λευκά. Η μία ομάδα -π.χ. μαύρα, υποχρεωτικά φυτεύει κομμάτια με σκοπό να κάνει πάντα ΣΑΧ. Η άλλη ομάδα -π.χ. λευκά, υποχρεωτικά προστατεύει το ΣΑΧ με όποιο τρόπο μπορεί. Σκοπός της αμυνόμενης ομάδας να κερδίσει όσο ποιο πολλά κομμάτια των επιτιθέμενων μπορεί. Όταν φυτευτούν όλα τα κομμάτια (πιόνια μπορούν να μη χρησιμοποιηθούν ή να παιχτούν μερικά) μετράμε τα κομμάτια που κέρδισε η αμυνόμενη ομάδα. Οι ομάδες έπειτα αλλάζουν ρόλο και ακολουθούμε την ίδια διαδικασία. Νικήτρια είναι η ομάδα που θα κερδίσει περισσότερα κομμάτια.

Β) Παραλλαγή σε μικρές σκακιέρες: Δύο ομάδες ή παίκτες (οι ομάδες έχουν περισσότερο ενδιαφέρον). Τοποθετούμε μόνο τους βασιλιάδες σε τυχαίες θέσεις στη σκακιέρα. Η μία ομάδα επιτίθεται η άλλη αμύνεται. Η επιτιθέμενη φυτεύει κομμάτια δίνοντας ΣΑΧ, μέχρι το τελευταίο (όλα και τα πιόνια). Μπορεί μόνο γι' αυτό το σκοπό να φυτεύει και υποχρεωτικά δίνει ΣΑΧ σε κάθε κίνηση μέχρι το τελευταίο της κομμάτι (μπορεί να δίνει ΣΑΧ και από τα κομμάτια που είναι μέσα). Η αμυνόμενη μπορεί να φυτεύει ώστε να κάνει άμυνα ή να μετακινεί κομμάτι από μέσα από τη σκακιέρα μόνο εφόσον προστατεύει το ΣΑΧ. Όποιος φυτέψει όλα τα κομμάτια του από έξω, μπορεί να παίξει ελεύθερα. Ο άλλος θα πρέπει πρώτα να τελειώσει με το φύτεμα και μετά να κινήσει ελεύθερα. Αφού τελειώσει το παιχνίδι, οι παίκτες αλλάζουν ρόλους.

Σημείωση: Αφού τελειώσουν το «φύτεμα» μπορούν να συνεχίσουν κανονικά μέχρι το ΜΑΤ.

 20. ΝΤΟΜΙΝΟ ΣΙΜΟΥΛΤΑΝΕ: Είναι σιμουλτανέ στο οποίο μεταδίδεται η κίνηση στην επόμενη σκακιέρα. Έτσι ότι φαγωθεί στην σκακιέρα 1 υποχρεωτικά θα πρέπει να αφαιρεθεί και στη 2. Ο παίκτης που το χάνει μπορεί να διαλέξει ποιο κομμάτι θα αφαιρέσει εφόσον έχει περισσότερα από ένα. Εάν δεν έχει αντίστοιχο κομμάτι, τότε δεν αφαιρεί τίποτα. Εάν ένα πιόνι προαχθεί στη σκακιέρα 3, τότε ότι έγινε υποχρεωτικά θα γίνει και στην 4 και θα τοποθετηθεί στη τελευταία οριζόντια όπου θέλει ο παίκτης που το προάγει. Η μετάδοση της κίνησης πρέπει να γίνεται πριν να παιχτεί η επόμενη κίνηση. Κίνδυνος όταν οι παίκτες θέλοντας να εκδικηθούν τον διπλανό παίζουν ότι να' ναι. Μοναδική και σημαντική ευκαιρία ο μαθητής να κερδίσει ή να φέρει νούλα με τον εκπαιδευτή παίζοντας στα ίσια. Ο εκπαιδευτής έχει το πλεονέκτημα όταν παίζει μόνο μία κίνηση σε κάθε σκακιέρα. Έτσι ότι κερδίσει μπορεί να το γλιτώσει στον επόμενο γύρο.

 21. ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΚΙΑ: Παίζεται μόνο με Στρατιωτάκια από την αρχική τους θέση. Όποιο φτάσει στο τέλος πρώτο κερδίζει την πρώτη «μάχη». Στη συνέχεια οι παίκτες αλλάζουν χρώμα και ξεκινούν πάλι μόνο που τώρα ο προηγούμενος νικητής αφαιρεί ένα Στρατιωτάκι και παίζει με ένα λιγότερο. Όποιος φτάσει πρώτος και πάλι αφαιρεί ακόμη ένα Στρατιώτη. Αυτό συνεχίζεται μέχρι τελικά κάποιος να μείνει με 3 στρατιωτάκια που είναι και ο τελικός νικητής.

 22. ΟΜΑΔΙΚΟ ΤΥΦΛΟ: Χωρίζονται σε ομάδες (4 ατόμων). Η κάθε ομάδα έχει τη σκακιέρα μπροστά της και εκφωνεί την κίνηση που αποφασίζουν όλοι μαζί. Κάθε φορά την εκφωνεί και την παίζει ένας-ένας κυκλικά. Οι ομάδες δεν μπορούν να βλέπουν την σκακιέρα της αντίπαλης ομάδας. Εάν κάνουν λάθος πρόβλημα τους. Ο εκπαιδευτής έχει μία σκακιέρα για διαιτησία. Παραλλαγή: η κάθε ομάδα να παίζει μόνο για τον εαυτό της.

 23.  ΡΟΛΟΙ: Παίζεται με 3 έως 9 μεγάλα παιδιά, τα οποία στέκονται γύρω από ένα τραπέζι όπου έχουμε το­ποθετήσει μια σκακιέρα με στημένα τα κομμάτια της. Το παιδί που βρίσκεται μπροστά στα λευκά, παίζει μια κίνηση και το παιδί που στέκεται μπρο­στά στα μαύρα, απαντάει. Συνεχίζει το επόμενο παιδί με τα λευκά κτλ. Έτσι, ξεκινάει μια παρτίδα στην οποία τα παιδιά  παίζουν το ένα μετά το άλλο, γυρνώντας γύρω-γύρω από το τραπέζι, με τη φο­ρά που γυρίζουν οι δείκτες του ρολογιού. Όποιος παίξει, ενώ δεν είναι η σειρά του, ή κά­νει αντικανονική κίνηση, ή παίξει με αντίθετο χρώ­μα, βγαίνει από το παιχνίδι. Όταν μείνουν 2 παί­κτες, θα συνεχίσουν την παρτίδα κανονικά. Το παι­χνίδι γίνεται ακόμη πιο ενδιαφέρον, αν βάλουμε περιορισμένο χρόνο σκέψης για κάθε κίνηση, π.χ. 3 δευτερόλεπτα.

 ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ

24.  ΚΥΝΗΓΙ ΘΗΣΑΥΡΟΥ: Ανάλογα με το επίπεδο των συμμετοχόντων μπορεί να γίνει σκακιστικό κυνήγι θησαυρού με κρυψώνες που βρίσκονται από το λύση διαφόρων σκακιστικών προβλημάτων.

 25.  ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ: Στα περισσότερα παιδιά αρέσει να ζωγραφί­ζουν. Η ζωγραφική είναι η απεικόνιση της σκέψης τους και κυρίως της φαντασίας τους. Για να θεω­ρηθεί πετυχημένη αυτή η δραστηριότητα, πρέπει να προσφέρουμε τα κατάλληλα ερεθίσματα στη φαντασία του παιδιού. Το σκάκι, μέσα στη μακραίωνη ιστορία του, έ­χει να επιδείξει ποικίλες παραστάσεις και μορφές όπως μικροκατασκευές, χαρακτικά, αλλά και γε­λοιογραφίες ή πίνακες ζωγραφικής. Στα παιδιά οφείλουμε να τα παρουσιάσουμε στα πλαίσια μιας ολοκληρωμένης διδασκαλίας (με φωτογραφίες, σλάιτς, βίντεο). Αυτό, θα τα γοητεύσει και θα πλου­τίσει τη φαντασία τους. Εκτός από τις παραστάσεις, θα πρέπει να κινή­σουμε κι εμείς τη φαντασία του παιδιού. Ένα πα­ράδειγμα από την εμπειρία μας: ζητήσαμε από τα παιδιά να πάρουν στα χέρια τους ένα κομμάτι του σκακιού και να το ξαναπλάσουν σε ότι αυτό τους θύμιζε - σα να ήταν από ζυμάρι. Όσον αφορά στο σχήμα του μας είπαν ότι η Βασίλισσα μοιάζει με αστέρι, χριστουγεννιάτικο δέντρο ή μαρκαδόρο, ο Αξιωματικός με πύραυλο ή πορτατίφ ή υποβρύχιο, ο Στρατιώτης με παιδάκι, ο Πύργος με το Λευκό Πύργο ή με μασέλα, ο Βασιλιάς με νοσοκομείο ή πρίγκιπα, ο Ίππος με τσίρκο και άλλα. Όσον αφο­ρά στο ρόλο τους, μας είπαν για το Βασιλιά ότι είναι παπάς ή προπονητής ή η δασκάλα τους, για το Στρατιώτη ότι είναι ο υπηρέτης ή ο ποδοσφαιρι­στής ή ο Ρομπέν των δασών. Έτσι έχουμε συλλέ­ξει 250 περίπου ζωγραφιές, που τις παρουσιάζου­με σε σκακιστικές διοργανώσεις με τον τίτλο «ΤΟ ΣΚΑΚΙ ΜΕΣΑ ΑΠ’ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ».

 26. ΠΑΝΤΟΜΙΜΑ – ΔΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ: Τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες των 4 ή 5 ατό­μων και αφού προετοιμαστούν, παρουσιάζουν η κά­θε μία την παντομίμα της. Τα παιδιά γνωρίζουν τη δραματοποίηση, άλλα λιγότερο κι άλλα περισσότερο. Η παντομίμα είναι ένας τρόπος έκφρασης, όπου οι κινήσεις του σώ­ματος και οι εκφράσεις του προσώπου παίζουν τον πρωτεύοντα ρόλο. Με την παντομίμα, οποιοδήπο­τε γνωστικό αντικείμενο παίρνει φανταστικές δια­στάσεις και γίνεται εκδήλωση της φαντασίας, της δημιουργικότητας και της κοινωνικότητας του παι­διού. Το σκάκι προσφέρει πολλά θέματα για δραμα­τοποίηση, χωρίς να χρειάζεται η παρουσία της σκα­κιέρας, καθώς τα ίδια τα παιδιά «παίζουν» τους ρό­λους των κομματιών. Αναφέρουμε, ενδεικτικά, με­ρικά από τα σκετς που μας παρουσίασαν ομάδες μαθητών: «το δικαστήριο» όπου τα Στρατιωτάκια δί­καζαν το Βασιλιά τους, «το ασθενοφόρο» όπου -μετά από σφοδρή μάχη μεταξύ των κομματιών - έρχεται ένα ασθενοφόρο να παραλάβει τους τραυ­ματισμένους, «οι εκλογές» όπου τα κομμάτια ψηφί­ζουν για τον αρχηγό τους, «η ταβέρνα» όπου οι Στρατιώτες μεθούν και ξεχνούν τον πόλεμο, «η βόλ­τα» όπου η Βασίλισσα πηγαίνει βόλτα με την άμα­ξα της και τη συνοδεία της. Καλό είναι να υπάρχουν και διάφορα αντικείμε­να, για να τα χρησιμοποιήσουν στην παντομίμα τους, π.χ. ένα καπέλο, μια σκούπα, κοντάρια και άλλα.

  27. ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ: Αναπαριστάνουμε μια σκακιστική παρτίδα με αν­θρώπινα κομμάτια. Τέτοιες εκδηλώσεις έχουν γίνει πολλές στο εξωτερικό και δυστυχώς ελάχιστες στη χώρα μας. Τα παιδιά παίρνουν το ρόλο ενός κομματιού και, τοποθετημένα σε μια γιγάντια σκακιέρα, παίζουν μια παρτίδα. Τις περισσότερες φορές, είναι απα­ραίτητο να ορίσουμε δύο παιδιά που στέκονται έ­ξω και δίνουν διαταγή στα κομμάτια τους να παί­ξουν. Τα παιδιά που συμμετέχουν, καλό είναι να είναι ντυμένα ανάλογα, π.χ. άσπρες και μαύρες μπλούζες. Είναι μια παράσταση που απαιτεί πρόβες και συ­νοδεύεται από κατάλληλη μουσική (π.χ. το τραγούδι «το σκάκι» σε ποίηση Μ. Αναγνωστάκη). Ακόμη πιο ολοκληρωμένη θα είναι, αν μπορούμε να φτιάξου­με κατάλληλες φορεσιές. Επίσης, μπορούμε να προμηθευτούμε γιγάντια σκακιστικά κομμάτια (υ­πάρχουν στο εμπόριο) ή να τα φτιάξουμε μόνοι μας (πράγμα που απαιτεί γνώση και πολύ χρόνο). Η παράσταση είναι το επιστέγασμα της προ­σπάθειας των παιδιών και μια αξέχαστη εμπει­ρία για όλους.

Απολογιστική Έκθεση - International Conference Chess in Schools Yerevan, Armenia

International Conference Chess in Schools

Yerevan, Armenia

16-18 Octrober, 2014

ΑΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Στο συνέδριο συμμετείχαμε με διττό ρόλο. Αφ’ ενός ο Κώστας Γιουβαντσιούδης ως εισηγητής και αφ’ ετέρου ο Κώστας Χατζόπουλος ως εκπρόσωπος της ΕΣΟ. Προς μεγάλη μας έκπληξη, οι διοργανωτές φρόντισαν και μας εξασφάλισαν πρώτη θέση στο χώρο του συνεδρίου ενώ και η φιλοξενία τους ήταν άψογη.

Πραγματοποιήθηκαν 17 εισηγήσεις από 21 εισηγητές οι οποίες έχουν δημοσιοποιηθεί και μπορείτε να τις βρείτε στο http://iccs.chessacademy.am/content/t1414069230

Η γενική εικόνα που σχηματίσαμε είναι ότι στο παγκόσμιο στερέωμα, για το σκάκι στα σχολεία (σχολικό σκάκι), προσεγγίζεται με δύο κυρίαρχες τάσεις, όχι απαραίτητα περιχαρακωμένες:

α) Παιχνίδι, η κυρίαρχη τάση - Το σκάκι ως εργαλείο μάθησης

β) Άθλημα, εκπροσωπήθηκε κυρίως από τους Αρμένιους - Το σκάκι ως άθλημα με αγωνιστικές βλέψεις

Αρχικά ο Lputian (Αντιπρόεδρος της αρμενικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας
και Ιδρυτής και Πρόεδρος της Σκακιστικής Ακαδημίας της Αρμενίας) μας παρουσίασε το πρωτοποριακό, για τον παγκόσμιο σκακιστικό χάρτη, εγχείρημα που συντελείται στην Αρμενία από το 2011, με την υποχρεωτική εισαγωγή του σκακιού στο βασικό ωρολόγιο πρόγραμμα των δημοτικών σχολείων. Το σκάκι διδάσκεται ως υποχρεωτικό μάθημα από Β-Δ δημοτικού με υλικό που κατασκευάστηκε για το σκοπό αυτό με τη 2ετή συνδρομή δασκάλων και ψυχολόγων ενώ οι δάσκαλοι που ανέλαβαν να το διδάξουν επιμορφώθηκαν καταλλήλως. Στα πλαίσια της ξενάγησης μας, επισκεφθήκαμε την σκακιστική ακαδημία της Αρμενίας. Ένα σύγχρονο, πρόσφατα κατασκευασμένο κτίριο, το οποίο φιλοξενεί ανερχόμενους αθλητές από όλη την επικράτεια. Η φοίτηση τους (νομίζω τριετής) είναι πλήρης, οι φοιτητές είναι εσωτερικοί και η επιλογή τους γίνεται από ειδικευμένους περιοδεύοντες προπονητές. Στην Αρμενία η αγωνιστική στόχευση είναι ξεκάθαρη.

Τα πολλαπλά ερευνητικά προγράμματα (παιδαγωγικά και ψυχολογικά) που έχουν γίνει, δείχνουν ό,τι και άλλα ανάλογα, δηλαδή τα ποικίλα οφέλη που μπορούν να αποκομίσουν τόσο οι μαθητές όσο και η μάθηση από τη διδασκαλία του σκακιού στο σχολείο. Παρουσιάστηκαν τέσσερα προγράμματα από τους:

1. Aghuzumtsyan & Poghosyan (έρευνα με σκοπό την αποτύπωση του οφέλους σχετικά με κοινωνικοσυναισθηματικές κυρίως δεξιότητες από την εκμάθηση σκάκι),
2. Misakyan (παρουσίασε μεθοδολογία διδασκαλίας για μαθητές Δημοτικού που βρίσκονται στην τρίτη χρονιά παρακολούθησης)
3. Khachatryan (τα οφέλη από τη διδασκαλία σκακιού σε δημοτικά σχολεία)
4. Khachatryan & Sargsyan (παρουσίασαν το σκακιστικό εργαστήρι που ίδρυσε ο Lputian το 2014 και ερευνά τα οφέλη γνωστικά, κοινωνικοσυναισθηματικά, συμπεριφορικά κλπ που μπορούν να προκύψουν από την εκμάθηση σκακιού στους μαθητές. Η έρευνα είναι σε εξέλιξη και γίνεται με χρήση του πρωτοποριακού εργαλείου «Egoskop»)

Το ιδιαίτερο πλεονέκτημα της Αρμενίας με την παροχή ευρύ δείγματος θα επιφέρει σημαντικότατα και ίσως καταλυτικά συμπεράσματα σε ανάλογες υποθέσεις και είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το ένα από τα προγράμματα είναι σε εξέλιξη.

Μετά τις παρουσιάσεις των εισηγήσεων και λόγω του ότι το πλήθος αυτών κινούνταν προς την άλλη τάση – Παιχνίδι – ο Lputian σε σχετική αναφορά του σημείωσε ότι θα ληφθεί σοβαρά υπ’ όψη της Ομοσπονδίας τους να εμπλουτιστεί το πρόγραμμα σπουδών και με ανάλογες «πινελιές».

Θα πρέπει να τονιστεί η εμπειρία που καταγράψαμε από την επίσκεψη μας σε σχολείο εν’ ώρα μαθήματος. Η απόλυτη πειθαρχία, ίσως και λόγω της κουλτούρας τους, μας εντυπωσίασε. Όλοι οι μαθητές φορούσαν στολές και σηκώνονταν όχι μόνο στην έλευση μας αλλά κάθε φορά που τους απεύθυνε το λόγο ο δάσκαλος τους. Το μάθημα ήταν πλήρως θεωρητικό και γινόταν σε μία μαγνητική σκακιέρα ενώ ο κάθε μαθητής είχε το βιβλίο του. Ζήτησα από το δάσκαλο να δείξω κάτι στα παιδιά και δυσκολεύτηκαν να βρουν μία σκακιέρα απλή. Όταν το κατάφεραν ξεκίνησα την παρουσίαση αλλά πριν προλάβω να ολοκληρώσω και ενώ τα παιδιά είχαν αρχίσει να διασκεδάζουν (στη διάρκεια του μαθήματος η σιωπή και η πειθαρχία ήταν απόλυτη), ο δάσκαλος πετάχτηκε από την έδρα του και αφού με απομάκρυνε ζήτησε από ένα κοριτσάκι (μάλλον η καλύτερη) να κάτσει και έπαιξαν επιδεικτικά το βασικό φινάλε Βασιλιά και Βασίλισσα εναντίον Βασιλιά σε κλάσματα δευτερολέπτου. Η απογοήτευση μας ήταν γενική. Μεταξύ των εισηγητών επισημάνθηκε αρνητικά η εντύπωση που αποκομίσαμε.

Στην πρώτη κατηγορία (Παιχνίδι), που είναι η αλήθεια, κινήθηκαν σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι εισηγητές, είχαμε τις παρακάτω εισηγήσεις:

5. Trinchero & Dominici – Ιταλία

Από τους μεγαλύτερους μέχρι σήμερα ερευνητές. Έχουν ολοκληρώσει μία έρευνα με τη συμμετοχή 568 μαθητών από το 2005-2011 (http://kcfe.eu/sites/default/files/Trinchero_KCFE.pdf) ενώ σήμερα τρέχουν μία τετραετή έρευνα (2013-2017) ενταγμένη στο Erasmus+ με τη συμμετοχή 1057 μαθητών. Τα ποικίλα συμπεράσματα που κατέληξε τόσο η πρώτη όσο και η μέχρι σήμερα δεύτερη έρευνα τους, ενισχύουν ανάλογα συμπεράσματα άλλων ερευνών που καταλήγουν στα οφέλη των μαθητών αλλά και της μάθησης. Οι Roberto και Alessandro κατασκεύασαν πλήθος αξιολογητικών εργαλείων ενώ προχώρησαν και σε επιμόρφωση των δασκάλων. Το καίριο σημείο εστίασης των ερευνητών είναι τα μαθηματικά ως εξαρτημένη μεταβλητή, ενώ τα μέχρι στιγμής συμπεράσματα καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι μαθητές αποκομίζουν μεγαλύτερα και σημαντικότερα οφέλη όταν ο εκπαιδευτής τους είναι σκακιστής αντί του βασικού μη σκακιστή δασκάλου.

6. Zielinska – Πολωνία

Με τη Magdalena, που συμπτωματικά καθόμασταν δίπλα, ήρθα σε επαφή από την πρώτη στιγμή και αντιληφθήκαμε ότι βλέπουμε το σχολικό σκάκι από την ίδια οπτική γωνία. H Magdalena, ως συντονίστρια της Ομοσπονδίας για το σχολικό σκάκι, εισηγήθηκε και εφαρμόστηκε ένα εθνικό πρόγραμμα εκμάθησης σκακιού στα σχολεία μετά τις ανησυχίες που γέννησε ένα ερευνητικό ευρωπαϊκό πρόγραμμα για το επίπεδο των Πολωνών μαθητών στα μαθηματικά. Εκτός από δασκάλα σκακιού είναι και η συγγραφέας των Πολωνικών βιβλίων εκμάθηση σκακιού στα σχολεία. Η διετής υποχρεωτική εκμάθηση σκακιού για όλους τους μαθητές του δημοτικού σχολείου γίνεται αφού πρώτα επιμορφωθούν οι δάσκαλοι των σχολείων. Όπως και στην Ελλάδα έτσι και στην Πολωνία διδάσκεται από τους δασκάλους του σχολείου και είναι υπέρμαχη αυτής της άποψης. Στόχος είναι η βελτίωση των μαθητών κυρίως σε γνωστικές δεξιότητες και ειδικότερα στα μαθηματικά.

7. Rädler – Γερμανία

Ο Walter αποτέλεσε μία θετική έκπληξη του συνεδρίου. Κινείται μεμονωμένα και μας παρουσίασε μία ποικιλία 64 εκπαιδευτικών ιδεών - εργαλείων με θέμα το σκάκι. Ως παιδαγωγός, στοχεύει στην προσέγγιση του παιδιού με το σκάκι με τέτοιο τρόπο ώστε το παιδί τελικά να απολαύσει και να αγαπήσει το σκάκι. Πολλές από τις κατασκευές του τις εμπορεύεται. Υπήρξε ιδιαίτερη ζεστή και αμοιβαία εκτίμηση καθώς οι απόψεις μας συμπνέουν και αφέθηκε ανοικτή πιθανή μελλοντική συνεργασία.

8. Moreno – Η.Π.Α.

Μία φωτεινή παρουσία του συνεδρίου. Υλοποιώντας ένα από τα μακροβιότερα σκακιστικά σχολικά προγράμματα το «Chess Helps Every Student Succeed» ο Fernando δεν είναι απλώς ένας χαρισματικός παιδαγωγός αλλά κυρίως ένας άνθρωπος που δουλεύει σε ένα υποβαθμισμένο σχολείο κυρίως με μαθητές, παιδιά μεταναστών, που κινούνται στα όρια της παραβατικότητας. Μέσω ενός τρίπτυχου, ξεκινάει την εκμάθηση εντός ωραρίου και τελικά προχωράει με την ένταξη, όσων μαθητών θέλουν, σε ομίλους εκτός ωραρίου εντός σκακιστικών συλλόγων. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μεγάλο μέρος των μαθητών (άνω του 90%) αγαπάει και αγκαλιάζει το σκάκι, ενώ τα οφέλη που έχουν οι μαθητές είναι ποικίλα με σημαντικότερα τα κοινωνικο-συμπεριφορικά τα οποία και έχουν άμεση ανάγκη οι εν΄ λόγω μαθητές.

9. Rathlev & Jacobsen – Δανία

Εδώ είχαμε το οξύμωρο της παρουσίασης μίας ιδιωτικής σκακιστικής σχολής για το σχολικό σκάκι, που λειτουργεί στον αντίποδα της Εθνικής σκακιστικής ομοσπονδίας σύμφωνα με τα λεγόμενα τους. Κατά τα λεγόμενα τους είναι οι μόνοι που κάνουν σχολικό σκάκι και μέσω μίας επαγγελματικής παρουσίασης μας εντυπωσίασαν περισσότερο τεχνικά παρά ουσιαστικά. Ως επικεφαλής της σκακιστικής ομοσπονδίας για το σχολικό σκάκι, ένας φορέας που ιδρύθηκε το 1960, μας ανέπτυξαν ένα διευρυμένο πρόγραμμα που εφαρμόζεται στη Δανία για το σχολικό σκάκι, με τη συμμετοχή πλήθους είναι η αλήθεια δημοτικών σχολείων. Είναι αυτοχρηματοδοτούμενο με δασκάλους εκτός σχολείων και μας παρουσίασαν εκπαιδευτικούς στόχους ανάλογης με άλλους κατεύθυνσης αν και εστίασαν ιδιαίτερα σε οργανωτικές και επαγγελματικές δομές.

10. Ogneva – Ρωσία

Η συμπαθέστατη ρωσίδα δασκάλα που κέρδισε αργότερα το διαγωνισμό του Λονδίνου με το «Football Chess» http://londonchessconference.com/football-chess-tatyana-ogneva-wins-new-game-prize/, μας παρουσίασε τη μεθοδολογία της με την οποία διδάσκει σκάκι σε μαθητές. Ως παιδαγωγός εστίασε στην ανάγκη προσέγγισης των μαθητών με παιγνιώδη τρόπο και εμβάθυνε σε μεθόδους υλοποίησης ανάλογων μεθόδων, ενώ ως ψυχολόγος επικεντρώθηκε στα ψυχολογικά κυρίως οφέλη των μαθητών.

11. Atanassov – Βουλγαρία

Ο Πρόεδρος της σχολικής επιτροπής και καθηγητής Πανεπιστημίου στον τομέα σκακιού, παρουσίασε μία μελέτη που πραγματοποιήθηκε και κατέληξε σε θετικά συμπεράσματα σχετικά με τα συναισθηματικά κυρίως οφέλη των μαθητών που μαθαίνουν σκάκι συγκριτικά με όσους δεν μαθαίνουν και καταλήγει στην πρόταση εισαγωγής του σκακιού ως υποχρεωτικό μάθημα στα δημοτικά σχολεία.

12. Hall – Σουηδία

Η παρουσίαση του Jesper ήταν κατά τη γνώμη μου η φτωχότερη. Ένα πρόγραμμα υπό τον τίτλο «Schack4an» που εφαρμόζεται δίνει έμφαση στην αγωνιστική άμιλλα και στην εξάλειψη της απογοήτευσης που προέρχεται από την ήττα, ενώ δεν έχει κάποιες παρεμβάσεις σε επίπεδο σχολείου όπως τουλάχιστο μας παρουσιάστηκε.

13. Prasath - Αγγλία

Ο Ινδός που ζει μόνιμα στο Λονδίνο, Διευθυντής του Foundation for Learning Research in Chess, και γραμματέας της FIDE, Higher Education & Research, CiS, μας παρέθεσε τα συμπεράσματα από πλήθος ερευνών που έλαβε γνώση η FIDE και τις προσπάθειες που γίνονται με σκοπό την ένταξη του σκακιού στα σχολεία μέσω καινοτόμων προγραμμάτων. Με τον Malola μέναμε στο ίδιο ξενοδοχείο και είχαμε την ευκαιρία να ανταλλάξουμε ιδέες ενώ η απαράμιλλη ευγένεια του μας σκλάβωσε.

14. Kostyev – Ρωσία

Αν και θεσμικός παράγοντας ο Alexander μίλησε περισσότερο ως παιδαγωγός. Τον γνώρισα το 1999 στο Πανευρωπαϊκό πρωτάθλημα στο Λιτόχωρο όπου με χαρά διαπίστωσα την αποδοχή και την ικανοποίηση του από την παρουσίαση των παιγνιωδών δραστηριοτήτων που έκανα. Ο Ρώσος αφού έκανε μία ιστορική αναφορά στην πρώην Σοβιετική Ένωση κατέληξε με την ευχή να υπάρξει ανταλλαγή ιδεών τόσο μέσω του συνεδρίου της Αρμενίας όσο και γενικότερα στη σκακιστική κοινότητα. Το μόνο αρνητικό σχόλιο είναι ότι ήταν ο μόνος του οποίου η παρουσίαση έγινε στα ρώσικα.

15. Γιουβαντσιούδης - Ελλάδα

Δυστυχώς λόγω ανυπέρβλητων (απ’ ότι έμαθα τελευταία) προβλημάτων του συνοδοιπόρου αναγκάζομαι να αυτοπαρουσιαστώ. Θα προσπαθήσω να μεταφέρω τα λεγόμενα άλλων και να μην περιαυτολογήσω κατά το δυνατό. Η πρωτοτυπία της παρουσίασης μου εντυπωσίασε όλους εκείνους που βλέπουν περισσότερο την παιδαγωγική προσέγγιση του σχολικού σκακιού. Οι Αρμένιοι μάλλον αδιαφόρησαν αν και ο Lputian αναφέρθηκε σχετικά στην καταλυτική του ομιλία και ανέφερε ότι θα σκεφτούν να υιοθετήσουν κάποιες από τις ιδέες μας απαντώντας σε σχετική ερώτηση. Αυτό που μου ανέφεραν ότι τους εντυπωσίασε περισσότερο ήταν ο τόσο απλός και άμεσος τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε τους μαθητές. Με ιδιαίτερα ένθερμο τρόπο με προσέγγισαν ο Διευθυντής του Μουσείου Σκακιού της Μόσχας Dmitry Oleynikov (προσφέρθηκε και μου πρότεινε τη μετάφραση των βιβλίων μου), μία ταϊλανδέζα δασκάλα σκακιού και κυρίως ένας Αρμένιος καθηγητής πληροφορικής του πανεπιστήμιου του Ερεβάν ο οποίος με πίεζε να συνεργαστούμε.

Θα πρέπει να επισημανθεί πως, όπως και εγώ από την Ελλάδα έτσι και στις υπόλοιπες χώρες, μερικοί εισηγητές δεν εκπροσωπούσαν την συνολική αντιμετώπιση της σκακιστικής κοινότητας της χώρας προέλευσης τους, αλλά αντιπροσώπευαν τη προσωπική τους στάση ενώ ορισμένοι εκπροσωπούσαν ένα μεγαλύτερο ή κυρίαρχο ρεύμα του τόπου τους.

Η Αρμενία, μία τάχιστα αναπτυσσόμενη χώρα επενδύει, σκορπάει χρήμα, άγνωστης για εμάς προέλευσης. Η φιλοξενία και η διάχυτη καλοσύνη των Αρμένιων είναι εμφανής και λογικά εδράζεται στην κουλτούρα τους. Παρά την κόπωση θεωρώ ότι το ταξίδι ήταν εποικοδομητικό και το μόνο αρνητικό που μπορώ να αναφέρω είναι ότι λόγω του κακού ωραρίου που είχε η πτήση της επιστροφής δεν μπορέσαμε να μείνουμε στο τελευταίο γεύμα όπου, απ’ ότι μάθαμε εκ’ των υστέρων, έγιναν παραγωγικότατες συζητήσεις και αναζητηθήκαμε από αρκετούς εισηγητές. Η ανταλλαγή email μας επέτρεψε να διατηρήσουμε επαφή και μετά τη λήξη του συνεδρίου και ήδη ορισμένοι έχουν παράξει έργο το οποίο και μας έχουν προωθήσει.

Κώστας Γιουβαντσιούδης

Κώστας Χατζόπουλος

Το σκάκι αναπτύσσει κριτική σκέψη

 "Μια φορά κι έναν καιρό σ' ένα μακρινό τόπο, εκεί που μόνο η φαντασία μπορεί να φτάσει, δυο πολιτείες καμάρωναν η μια απέναντι από την άλλη, γελαστές κι ηλιόλουστες?". Έτσι αρχίζει το παραμύθι "Μια φορά κι έναν καιρό ήταν το σκάκι?". 

Kι αν αναρωτιέται κανείς τι σχέση μπορεί να έχει το παραμύθι με το σκάκι, η απάντηση που δίνουν οι συγγραφείς του, Κώστας Γιουβαντσιούδης και Ειρήνη Μουσιάδου, εκπαιδευτικοί και οι δύο σήμερα, είναι ότι "ένα παιδί θα ήταν πολύ καλό να πρωτογνωρίσει το σκάκι μέσα από παραμυθένιες σελίδες, γεμάτες χρώματα και ζωγραφιές".

Ο Κώστας Γιουβαντσιούδης και η Ειρήνη Μουσιάδου ασχολήθηκαν από τα εφηβικά τους χρόνια με το σκάκι, αρχικά ως αθλητές και στη συνέχεια ως προπονητές. Μέσα από τα σκακιστικά σωματεία της Τριανδρίας, αλλά και από Πολιτιστικά Κέντρα πολλών Δήμων της Θεσσαλονίκης, ξεδίπλωσαν την αγάπη τους για το σκάκι, αναδεικνύοντάς το ως νοητικό εργαλείο, χρήσιμο ιδιαίτερα για τις μικρές ηλικίες. 

"Καρπός" της αγάπης τους για το σκάκι ήταν το παραμύθι "Μια φορά κι έναν καιρό ήταν το σκάκι", και το βιβλίο "Σκάκι και Φαντασία". "Το παραμύθι είναι εικονογραφημένο, έχει μια πρωτότυπη αντιπολεμική πλοκή και περιέχει εύχρηστες οδηγίες για τους γονείς. 

Μάλιστα, το βιβλίο έχει δραματοποιηθεί σε δύο νηπιαγωγεία και σε δύο δημοτικά σχολεία της Θεσσαλονίκης, ενώ αποσπάσματά του έχουν περιληφθεί στο βιβλίο Γλώσσας της Ε΄ Δημοτικού.

Το βιβλίο "Σκάκι και Φαντασία" περιλαμβάνει ασκήσεις-γρίφους, που εμβαθύνουν σε ζητήματα τακτικής και ανταλλαγών και τα οποία φέρνουν τον αρχάριο φίλο του σκακιού μπροστά στη "μαγεία" του παιχνιδιού, αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Κώστας Γιουβαντσιούδης. 

Το σκάκι ως εργαλείο ανάπτυξης κριτικής σκέψης

Ενώ η σύγχρονη παιδαγωγική προσπαθεί τις τελευταίες δεκαετίες να βρει μεθόδους και εργαλεία, που μόνο στόχο έχουν την ανάπτυξη κριτικής σκέψης, το σκάκι το έχει επιτύχει απλά και κυρίως με βιωματικό και παιγνιώδη τρόπο.

Πώς, όμως, το σκάκι μπορεί να γίνει ένα εργαλείο ανάπτυξης κριτικής σκέψης; Την απάντηση δίνει η Ειρήνη Μουσιάδου, λέγοντας: 

"Στη διάρκεια της βασικής τους σχολικής εκπαίδευσης, οι μαθητές αναπτύσσουν μια σημαντική ικανότητα για λογική σκέψη. Για παράδειγμα, έχουν κατακτήσει τις έννοιες της διάταξης και της σειράς, όσον αφορά στους αριθμούς. Μπορούν να συγκεντρώσουν αντικείμενα, σχηματίζοντας τάξεις και παραρτήματα των τάξεων και να οργανώσουν στοιχεία πάνω σε μια δεδομένη εναλλακτική λύση. Μπορούν να πετύχουν βασικές μαθηματικές ασκήσεις- πρόσθεση, πολλαπλασιασμό κ.λπ. Αρχίζουν να δημιουργούν λογικές σκέψεις για το χώρο και το χρόνο. Εκτός από τις παραπάνω μαθησιακές κατακτήσεις τους, οι μαθητές αναπτύσσουν έντονα την υπακοή και τους κανόνες. Χτίζουν ηθική και διανοητική αυτονομία, κάνουν τις πρώτες τους προσπάθειες για ισορροπημένα επιχειρήματα και εμφανίζουν δυνατότερη έλξη στις αξίες του αμοιβαίου σεβασμού. Καθώς το σκακιστικό παιχνίδι απαιτεί όλα τα παραπάνω, είναι ευνόητο ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο -ως μοντέλο- με σκοπό να καλλιεργηθούν αποδοτικότερα οι επιμέρους στόχοι της βασικής εκπαίδευσης. Εν κατακλείδι, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι το 'εργαλείο' αυτό (το σκάκι), καλείται να επιδράσει και να ενισχύσει την προσωπικότητα του μαθητή μέσα στο πλαίσιο του σχολείου". 

Είναι πιο έξυπνοι οι σκακιστές;

Αν και επικρατεί η πεποίθηση ότι τα άτομα που ασχολούνται με το σκάκι διαθέτουν υψηλότερο πνευματικό επίπεδο από το μέσο όρο, αυτό δεν τεκμηριώνεται από καμιά επιστημονική μελέτη, αναφέρει η κ. Μουσιάδου.

"Ο σκακιστής αναπτύσσει, καλλιεργεί μία τεχνητή νοημοσύνη ιδιαίτερη, που μπορούν οι περισσότεροι άνθρωποι, με κατάλληλες προσπάθειες, να αναπτύξουν. Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι οι περισσότεροι που ασχολούνται με το σκάκι είναι καλοί και στα μαθηματικά, αλλά και στη μουσική. Φυσικά, αυτό δεν είναι τυχαίο- στο σκάκι, όπως και στα μαθηματικά, ακολουθούμε ορθολογικό τρόπο σκέψης", λέει.

Τα γενικότερα οφέλη της ενασχόλησης με το σκάκι

Έχει αποδειχθεί ότι, μέσω του σκακιστικού παιχνιδιού, οι μαθητές καλλιεργούν στοιχεία του χαρακτήρα τους, όπως: επιμονή, υπομονή, μαχητικότητα, περίσκεψη, δημιουργικότητα, φαντασία, άμιλλα, πλήρη ανάληψη των προσωπικών ευθυνών, εξάσκηση των αντανακλαστικών, αποδοχή αξιοκρατικών κριτηρίων, ανάπτυξη αυτοπεποίθησης και ανεξάρτητης προσωπικότητας, αξιοκρατικό σύστημα αξιών, αποδοχή αντικειμενικού κριτή (ο αντίπαλος), με την τιμωρία ή την επιβράβευση των επιλογών του, συνεχή διαδικασία κρίσης και σύγκρισης κ.ά. 

"Η παντελής έλλειψη τύχης συμβάλει στην καλλιέργεια του 'ευ αγωνίζεσθαι' και της άμιλλας. Εξάλλου, η διάδοση του παιχνιδιού σε 'ασθενέστερες' τάξεις, αφού δεν χρειάζονται ιδιαίτερες εγκαταστάσεις ή εξοπλισμός, κατάφερε να δώσει διέξοδο στις κοινωνικές, οικονομικές αλλά και ρατσιστικές αδικίες πολλών κοινωνιών. Πάνω στη σκακιέρα όλοι εξομοιώνονται, δεν κερδίζει κανείς απλά έχοντας μεγαλύτερη σωματική είτε πολιτική είτε οικονομική δύναμη. Σε πολλές περιπτώσεις, ο παίκτης του σκακιού ξεπερνά το φυσικό εγωκεντρισμό του πολύ πιο εύκολα από ό,τι με άλλες δραστηριότητες. Σίγουρα δεν είναι απλά ένα παιχνίδι", εξηγεί ο Κώστας Γιουβαντσιούδης. 

Το σκάκι ως εργαλείο αυτο-ρύθμισης

Το σκάκι μπορεί να λειτουργήσει και ως εργαλείο αυτό-ρύθμισης, καθώς μια σκακιστική παρτίδα μοιάζει με την πορεία μας μέσα στη ζωή: αναποδιές που πρέπει να αντιμετωπίσουμε, αποφάσεις που πρέπει να πάρουμε, απογοητεύσεις που θα δοκιμάσουμε, επιλογές που θα κάνουμε, επίθεση ή υποχώρηση, τακτική ή στρατηγική.

"Στο σκάκι μαθαίνουμε να στηριζόμαστε αποκλειστικά στις δικές μας δυνάμεις. Η παντελής έλλειψη τύχης μας υποχρεώνει σε μία πορεία αυτογνωσίας και συνεχούς αυτό-βελτίωσης, που τις περισσότερες φορές δεν γίνεται συνειδητά. Στα πρώτα βήματα εκμάθησης του σκακιού, το μικρό παιδί έχει όλη την ελευθερία να κάνει λάθη, να παίξει τα κομμάτια σε τετράγωνα που 'τρώγονται' δίχως να προβληματιστεί ιδιαίτερα. Κομβικό σημείο θεωρείται η στιγμή του βασιλιά. Οι απαγορεύσεις στην κίνησή του (ο βασιλιάς δεν 'τρώγεται') δημιουργούν τα πρώτα σκιρτήματα και τελικά την πρώτη σημαντική απόφαση που καλείται να λάβει το παιδί- 'Να συνεχίσω το σκάκι;'. Η αλήθεια είναι ότι πολλά παιδιά σταματούν σ' αυτό ακριβώς το σημείο, αφού δεν μπορούν να αποδεχτούν τους κανόνες του παιχνιδιού. Δεν μπορούν να βρουν δικαιολογίες για την ήττα τους, αλλά ούτε και να ζητήσουν βοήθεια. Αυτό τους οδηγεί σιγά - σιγά στη μονόδρομη απόφαση "μαθαίνω να χάνω ή σταματάω το σκάκι", αναφέρει ο κ. Γιουβαντσιούδης

Το γεγονός ότι στο σκάκι δεν υπάρχει "πάσο" λειτουργεί αποτρεπτικά στην αναβλητικότητα και στον "ωχαδελφισμό", λέει η κ. Μουσιάδου κι εξηγεί: "μία λάθος απόφαση στο σκάκι είναι καλύτερη (αφού είναι υποχρεωτική) από τη 'μη απόφαση'. Η ανάλυση της παρτίδας στοχεύει αποκλειστικά στην αξιολόγηση και στην εύρεση των λαθών μας. Στο σκάκι μαθαίνουμε από τα λάθη μας, στην αρχή έμμεσα και αργότερα μεθοδικά. Με τον καιρό αντιλαμβανόμαστε ότι ο αντίπαλος μας είναι τελικά συνεργάτης μας, αφού οι κινήσεις του μας βοηθούν στη βελτίωσή μας. Σταδιακά, εμφυσείται στο παιδί η περιφρόνηση για την εύκολη προσπάθεια, η αποστροφή για τους θολωμένους δρόμους των επίπλαστων παραδείσων. Η λογική που διαμορφώνει το σκάκι, λειτουργεί ως ανάχωμα σε κινδύνους που εμφανίζονται διαρκώς μπροστά μας".

Το σκάκι ως μέσο προσέγγισης Ελλήνων και αλλοδαπών μαθητών

Το σκάκι αναδείχτηκε σε μέσο προσέγγισης Ελλήνων και αλλοδαπών μαθητών, αναφέρει ο Κώστας Γιουβαντσιούδης, επικαλούμενος την εμπειρία που αποκόμισε διδάσκοντας σκάκι στο Δημοτικό Σχολείο της Νέας Καλλικράτειας Χαλκιδικής από το 1995 έως το 2003. 

"Στο σχολείο της Καλλικράτειας φοιτούσαν πολλά παιδιά από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και ειδικά από τη Γεωργία. Πολλά απ' αυτά, όπως και οι γονείς τους, ήξεραν σκάκι. Δεν ήξεραν όμως ελληνικά ή δεν ήξεραν καλά ελληνικά. Όταν έβλεπαν σκάκι, αυτά τα παιδιά πετούσαν. Και ξαφνικά έβλεπες τα Ελληνάκια, που δεν ήξεραν σκάκι, να πηγαίνουν να προσεγγίζουν τους μετανάστες, είτε για να γίνουν φίλοι, είτε για να κερδίσει η ομάδα τους, όταν οργανώναμε ομαδικούς αγώνες. Μια μέρα, στην Καλλικράτεια, κάναμε τους εσωτερικούς αγώνες. Βγάλαμε τραπεζάκια έξω, τα δυο σχολεία, γεμίσαμε την αυλή και παίζαμε. Κάποια στιγμή εμφανίζονται σιγά-σιγά γονείς για να παρακολουθήσουν τα παιδιά τους. Έρχεται ένα παιδάκι από τη Γεωργία και μου λέει: 'Κύριε, ο μπαμπάς μου θέλει να παίξετε μαζί'. Δέχθηκα. Όλη την ώρα που παίζαμε είχαν μαζευτεί όλα τα Ελληνάκια και το παιδάκι από τη Γεωργία καμάρωνε και κορδωνόταν που έπαιζα εγώ με τον μπαμπά του. Δεν προσπαθούσε να αναδειχτεί... είχε αναδειχτεί το παιδί μέσα από αυτή την ιστορία", λέει ο κ. Γιουβαντσιούδης.

Για όσους ενδιαφέρονται να γνωρίσουν καλύτερα ή ακόμη και να "μυηθούν" στο σκάκι, πληροφορίες για τα σκακιστικά σωματεία όλης της Ελλάδας είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα της Ελληνικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας http://www.chessfed.gr/index.htm.

Το σκάκι ως εργαλείο μάθησης στην εκπαίδευση

Το σκάκι είναι ένα μα­θη­σια­κό παι­χνί­δι και με την κατάλληλη προσέγγιση είναι δυνατό να πετύχει στους στόχους της ευέλικτης ζώνης (ΥΠΕΠΘ/Π.Ι., 2001) καθώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί διαθεματικά τόσο στο πρόγραμμα σπουδών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, όσο και στον τομέα της σύγχρονης διδακτικής μεθοδολογίας, όπου η κριτική, η βιωματική -ανακαλυπτική μάθηση, η ομαδοσυνεργατική μάθηση, η καθοδηγούμενη διερεύνηση αλλά και η παιγνιώδης προσέγγιση είναι απαιτητές προϋποθέσεις.

   Από το 1893 που έγινε η πρώτη έρευνα από τον Alfred Binet (1966) σε σκακιστές που έπαιζαν "τυφλό" σκάκι με σκοπό τη διερεύνηση της μνημονικής τους ικανότητας, έχουν πραγματοποιηθεί πλείστες έρευνες (105) που κατέληξαν συμπερασματικά, ότι με τη βοήθεια του σκακιού, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές ώστε οι μαθητές να βοηθηθούν στην επίλυση μαθηματικών και όχι μόνο, προβλημάτων, στη γλώσσα, σε κοινωνικές και γνωστικές δεξιότητες, στη μνήμη, στην αυτοσυγκέντρωση, στην κοινωνικοποίηση, στη συμπεριφορά κ.α.  (Ενδεικτικά: Frank, 1974; Dullea, 1982; Palm 1990; Van Zyl, 1991; Ferguson, 1994; Ferguson 2000; Ferreira, et al., 2008; Sundberg, 2011; Kazemi et al., 2011; Barrett et al., 2011; Jerrim 2013; Aghuzumtsyan & Poghosyan 2014; Nicotera et al., 2014; Moreno 2014; Trinchero et al., 2014; Zielinska, 2014 κ.α.)

Σύμφωνα με την εγκύκλιο του Υπουργείου με Αρ.Πρ. 63859/Γ1/25-4-2014 δικαίωμα να διδάξουν σκάκι στα δημοτικά έχουν ήδη διορισμένοι εκπαιδευτικοί που υπηρετούν στις σχολικές μονάδες. Πιστεύω ότι η εγκύκλιος είναι σε σωστή βάση καθώς στο δημοτικό σχολείο ο στόχος είναι και πρέπει να είναι η χρήση του σκακιού ως εκπαιδευτικό εργαλείο και όχι απαραίτητα η εκμάθηση του. Φυσικά μέσω της χρήσης η γνώση θα κατακτηθεί σε βάθος χρόνου αλλά δεν θα αποτελεί αυτοσκοπό. Ο εκπαιδευτικός, που θα πρέπει να είναι παιδαγωγός, σκοπό θα έχει να ωθήσει τους μαθητές να αγαπήσουν το σκάκι και όσοι από αυτούς θελήσουν να συνεχίσουν θα το κάνουν σε συλλόγους.

Ένα δάσκαλος έχει σπουδάσει παιδαγωγική με αποτέλεσμα σε θεωρητική βάση να έχει τα εφόδια σε αντίθεση με έναν προπονητή σκακιού. Σίγουρα υπάρχουν κάκιστοι δάσκαλοι και ιδανικοί παιδαγωγοί σκακιστές αλλά δεν αποτελούν τον κανόνα. Οι δάσκαλοι χρειάζονται οργανωμένα σεμινάρια τεχνογνωσίας. Εδώ βρίσκεται ένα τεράστιο κενό της ΕΣΟ που όχι μόνο δεν φρόντισε για την οργάνωση αλλά αφήνει να γίνονται πολλά μεμονωμένα σεμινάρια δίχως να πάρει την όποια γνώση και να τα συντονίσει. Για πολλοστή φορά φτιάχτηκε μία επιτροπή και ως συνήθως οι επιτροπές γίνονται για να… μην κάνουν τίποτε.

Στο πρόσφατο συνέδριο για το σχολικό σκάκι στην Αρμενία όπου βρέθηκα, οι περισσότεροι σύνεδροι κινούνται σε ανάλογη κατεύθυνση με αυτή της Υπουργικής εγκυκλίου (σκάκι από δασκάλους). Εξαίρεση αποτελεί η Αρμενία (κινείται σε τελείως άλλη φιλοσοφία) ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η Ιταλία. Ένας πανεπιστημιακός ο Roberto Trinchero με τη βοήθεια ενός δασκάλου έχουν ολοκληρώσει μία από τις μεγαλύτερες έρευνες (2005-2011) ενώ τώρα τρέχουν μία δεύτερη (2014-2017) η οποία ήδη έχει δώσει κάποια πρώτα αποτελέσματα. Σύμφωνα με ότι μας είπαν φαίνεται ότι όπου διδάσκεται σκάκι από προπονητές σκακιού και όχι από δασκάλους τα αποτελέσματα είναι καλύτερα. Για να μην βιαστούν να εξαχθούν συμπεράσματα θα πρέπει να τονίσω ότι αυτή η έρευνα τους είναι στα πλαίσια του Erasmus + με αποτέλεσμα με τα χρήματα από το πρόγραμμα να έχουν επιμορφωθεί τόσο οι δάσκαλοι (τεχνικά) όσο και προπονητές (παιδαγωγικά).

Ο στόχος στο σχολείο δεν είναι και δεν πρέπει να είναι να μάθουν τα παιδιά σκάκι αλλά να το αγαπήσουν. Ευτυχώς ο νομοθέτης προέβλεψε τη διδασκαλία του μία (1) ώρα την εβδομάδα σε τρίμηνους κύκλους και μόνο από δασκάλους. Παιδί που θα το αγαπήσει θα συνεχίσει όσους κακούς προπονητές και αν βρει στο δρόμο του. Παιδί που δε θα το αγαπήσει θα ασχοληθεί με το τάβλι (σωστά δεν έχει καμία σχέση με το σκάκι) όσοι (σκακιστές) GM και αν τον αναλάβουν.

Πριν πολλά χρόνια γνωστός και ικανότατος προπονητής τόλμησε το εγχείρημα, να διδάξει σε νήπια. Ένα κοριτσάκι που δε μάθαινε τον Ίππο το έβαλε στο ένα πόδι στη γωνία! Ο καθείς στο είδος του. Όχι ότι δεν υπάρχουν απαράδεκτοι και ανίκανοι δάσκαλοι αλλά ο δάσκαλος έχει σπουδάσει παιδαγωγική και όσο και να μη το θέλουμε ξεκινάει από άλλη αφετηρία. Ανάλογα έχουν σπουδάσει οι νεώτεροι δάσκαλοι μουσικής (μουσικολογία και όχι απλά ωδεία όπως οι παλαιότεροι), οι θεατρολόγοι κλπ.

Το σχολείο μπορεί να αποτελέσει το χώρο όπου θα μπει ο σπόρος όχι μόνο για τη διεύρυνση των σκακιστών που θα αναλάβουν οι Σύλλογοι και οι GM αλλά και για την καλλιέργεια σκακιστικής παιδείας στην κοινωνία. Φανταστείτε πόσο μεγαλύτερο θα είναι το κοινό που θα μπορούσε να παρακολουθήσει μία σκακιστική παρτίδα ή μία εκπομπή όπως παλαιότερα με την πετυχημένη σειρά “Ταξίδι στη Χώρα με τα Μαύρα και τα Άσπρα Τετράγωνα”, εάν συνεχιστεί η διάδοση του σκακιού στα σχολεία.