Το σκάκι ως εργαλείο μάθησης στην εκπαίδευση

Το σκάκι είναι ένα μα­θη­σια­κό παι­χνί­δι και με την κατάλληλη προσέγγιση είναι δυνατό να πετύχει στους στόχους της ευέλικτης ζώνης (ΥΠΕΠΘ/Π.Ι., 2001) καθώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί διαθεματικά τόσο στο πρόγραμμα σπουδών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, όσο και στον τομέα της σύγχρονης διδακτικής μεθοδολογίας, όπου η κριτική, η βιωματική -ανακαλυπτική μάθηση, η ομαδοσυνεργατική μάθηση, η καθοδηγούμενη διερεύνηση αλλά και η παιγνιώδης προσέγγιση είναι απαιτητές προϋποθέσεις.

   Από το 1893 που έγινε η πρώτη έρευνα από τον Alfred Binet (1966) σε σκακιστές που έπαιζαν "τυφλό" σκάκι με σκοπό τη διερεύνηση της μνημονικής τους ικανότητας, έχουν πραγματοποιηθεί πλείστες έρευνες (105) που κατέληξαν συμπερασματικά, ότι με τη βοήθεια του σκακιού, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές ώστε οι μαθητές να βοηθηθούν στην επίλυση μαθηματικών και όχι μόνο, προβλημάτων, στη γλώσσα, σε κοινωνικές και γνωστικές δεξιότητες, στη μνήμη, στην αυτοσυγκέντρωση, στην κοινωνικοποίηση, στη συμπεριφορά κ.α.  (Ενδεικτικά: Frank, 1974; Dullea, 1982; Palm 1990; Van Zyl, 1991; Ferguson, 1994; Ferguson 2000; Ferreira, et al., 2008; Sundberg, 2011; Kazemi et al., 2011; Barrett et al., 2011; Jerrim 2013; Aghuzumtsyan & Poghosyan 2014; Nicotera et al., 2014; Moreno 2014; Trinchero et al., 2014; Zielinska, 2014 κ.α.)

Σύμφωνα με την εγκύκλιο του Υπουργείου με Αρ.Πρ. 63859/Γ1/25-4-2014 δικαίωμα να διδάξουν σκάκι στα δημοτικά έχουν ήδη διορισμένοι εκπαιδευτικοί που υπηρετούν στις σχολικές μονάδες. Πιστεύω ότι η εγκύκλιος είναι σε σωστή βάση καθώς στο δημοτικό σχολείο ο στόχος είναι και πρέπει να είναι η χρήση του σκακιού ως εκπαιδευτικό εργαλείο και όχι απαραίτητα η εκμάθηση του. Φυσικά μέσω της χρήσης η γνώση θα κατακτηθεί σε βάθος χρόνου αλλά δεν θα αποτελεί αυτοσκοπό. Ο εκπαιδευτικός, που θα πρέπει να είναι παιδαγωγός, σκοπό θα έχει να ωθήσει τους μαθητές να αγαπήσουν το σκάκι και όσοι από αυτούς θελήσουν να συνεχίσουν θα το κάνουν σε συλλόγους.

Ένα δάσκαλος έχει σπουδάσει παιδαγωγική με αποτέλεσμα σε θεωρητική βάση να έχει τα εφόδια σε αντίθεση με έναν προπονητή σκακιού. Σίγουρα υπάρχουν κάκιστοι δάσκαλοι και ιδανικοί παιδαγωγοί σκακιστές αλλά δεν αποτελούν τον κανόνα. Οι δάσκαλοι χρειάζονται οργανωμένα σεμινάρια τεχνογνωσίας. Εδώ βρίσκεται ένα τεράστιο κενό της ΕΣΟ που όχι μόνο δεν φρόντισε για την οργάνωση αλλά αφήνει να γίνονται πολλά μεμονωμένα σεμινάρια δίχως να πάρει την όποια γνώση και να τα συντονίσει. Για πολλοστή φορά φτιάχτηκε μία επιτροπή και ως συνήθως οι επιτροπές γίνονται για να… μην κάνουν τίποτε.

Στο πρόσφατο συνέδριο για το σχολικό σκάκι στην Αρμενία όπου βρέθηκα, οι περισσότεροι σύνεδροι κινούνται σε ανάλογη κατεύθυνση με αυτή της Υπουργικής εγκυκλίου (σκάκι από δασκάλους). Εξαίρεση αποτελεί η Αρμενία (κινείται σε τελείως άλλη φιλοσοφία) ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η Ιταλία. Ένας πανεπιστημιακός ο Roberto Trinchero με τη βοήθεια ενός δασκάλου έχουν ολοκληρώσει μία από τις μεγαλύτερες έρευνες (2005-2011) ενώ τώρα τρέχουν μία δεύτερη (2014-2017) η οποία ήδη έχει δώσει κάποια πρώτα αποτελέσματα. Σύμφωνα με ότι μας είπαν φαίνεται ότι όπου διδάσκεται σκάκι από προπονητές σκακιού και όχι από δασκάλους τα αποτελέσματα είναι καλύτερα. Για να μην βιαστούν να εξαχθούν συμπεράσματα θα πρέπει να τονίσω ότι αυτή η έρευνα τους είναι στα πλαίσια του Erasmus + με αποτέλεσμα με τα χρήματα από το πρόγραμμα να έχουν επιμορφωθεί τόσο οι δάσκαλοι (τεχνικά) όσο και προπονητές (παιδαγωγικά).

Ο στόχος στο σχολείο δεν είναι και δεν πρέπει να είναι να μάθουν τα παιδιά σκάκι αλλά να το αγαπήσουν. Ευτυχώς ο νομοθέτης προέβλεψε τη διδασκαλία του μία (1) ώρα την εβδομάδα σε τρίμηνους κύκλους και μόνο από δασκάλους. Παιδί που θα το αγαπήσει θα συνεχίσει όσους κακούς προπονητές και αν βρει στο δρόμο του. Παιδί που δε θα το αγαπήσει θα ασχοληθεί με το τάβλι (σωστά δεν έχει καμία σχέση με το σκάκι) όσοι (σκακιστές) GM και αν τον αναλάβουν.

Πριν πολλά χρόνια γνωστός και ικανότατος προπονητής τόλμησε το εγχείρημα, να διδάξει σε νήπια. Ένα κοριτσάκι που δε μάθαινε τον Ίππο το έβαλε στο ένα πόδι στη γωνία! Ο καθείς στο είδος του. Όχι ότι δεν υπάρχουν απαράδεκτοι και ανίκανοι δάσκαλοι αλλά ο δάσκαλος έχει σπουδάσει παιδαγωγική και όσο και να μη το θέλουμε ξεκινάει από άλλη αφετηρία. Ανάλογα έχουν σπουδάσει οι νεώτεροι δάσκαλοι μουσικής (μουσικολογία και όχι απλά ωδεία όπως οι παλαιότεροι), οι θεατρολόγοι κλπ.

Το σχολείο μπορεί να αποτελέσει το χώρο όπου θα μπει ο σπόρος όχι μόνο για τη διεύρυνση των σκακιστών που θα αναλάβουν οι Σύλλογοι και οι GM αλλά και για την καλλιέργεια σκακιστικής παιδείας στην κοινωνία. Φανταστείτε πόσο μεγαλύτερο θα είναι το κοινό που θα μπορούσε να παρακολουθήσει μία σκακιστική παρτίδα ή μία εκπομπή όπως παλαιότερα με την πετυχημένη σειρά “Ταξίδι στη Χώρα με τα Μαύρα και τα Άσπρα Τετράγωνα”, εάν συνεχιστεί η διάδοση του σκακιού στα σχολεία.