Απολογιστική Έκθεση - International Conference Chess in Schools Yerevan, Armenia

International Conference Chess in Schools

Yerevan, Armenia

16-18 Octrober, 2014

ΑΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Στο συνέδριο συμμετείχαμε με διττό ρόλο. Αφ’ ενός ο Κώστας Γιουβαντσιούδης ως εισηγητής και αφ’ ετέρου ο Κώστας Χατζόπουλος ως εκπρόσωπος της ΕΣΟ. Προς μεγάλη μας έκπληξη, οι διοργανωτές φρόντισαν και μας εξασφάλισαν πρώτη θέση στο χώρο του συνεδρίου ενώ και η φιλοξενία τους ήταν άψογη.

Πραγματοποιήθηκαν 17 εισηγήσεις από 21 εισηγητές οι οποίες έχουν δημοσιοποιηθεί και μπορείτε να τις βρείτε στο http://iccs.chessacademy.am/content/t1414069230

Η γενική εικόνα που σχηματίσαμε είναι ότι στο παγκόσμιο στερέωμα, για το σκάκι στα σχολεία (σχολικό σκάκι), προσεγγίζεται με δύο κυρίαρχες τάσεις, όχι απαραίτητα περιχαρακωμένες:

α) Παιχνίδι, η κυρίαρχη τάση - Το σκάκι ως εργαλείο μάθησης

β) Άθλημα, εκπροσωπήθηκε κυρίως από τους Αρμένιους - Το σκάκι ως άθλημα με αγωνιστικές βλέψεις

Αρχικά ο Lputian (Αντιπρόεδρος της αρμενικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας
και Ιδρυτής και Πρόεδρος της Σκακιστικής Ακαδημίας της Αρμενίας) μας παρουσίασε το πρωτοποριακό, για τον παγκόσμιο σκακιστικό χάρτη, εγχείρημα που συντελείται στην Αρμενία από το 2011, με την υποχρεωτική εισαγωγή του σκακιού στο βασικό ωρολόγιο πρόγραμμα των δημοτικών σχολείων. Το σκάκι διδάσκεται ως υποχρεωτικό μάθημα από Β-Δ δημοτικού με υλικό που κατασκευάστηκε για το σκοπό αυτό με τη 2ετή συνδρομή δασκάλων και ψυχολόγων ενώ οι δάσκαλοι που ανέλαβαν να το διδάξουν επιμορφώθηκαν καταλλήλως. Στα πλαίσια της ξενάγησης μας, επισκεφθήκαμε την σκακιστική ακαδημία της Αρμενίας. Ένα σύγχρονο, πρόσφατα κατασκευασμένο κτίριο, το οποίο φιλοξενεί ανερχόμενους αθλητές από όλη την επικράτεια. Η φοίτηση τους (νομίζω τριετής) είναι πλήρης, οι φοιτητές είναι εσωτερικοί και η επιλογή τους γίνεται από ειδικευμένους περιοδεύοντες προπονητές. Στην Αρμενία η αγωνιστική στόχευση είναι ξεκάθαρη.

Τα πολλαπλά ερευνητικά προγράμματα (παιδαγωγικά και ψυχολογικά) που έχουν γίνει, δείχνουν ό,τι και άλλα ανάλογα, δηλαδή τα ποικίλα οφέλη που μπορούν να αποκομίσουν τόσο οι μαθητές όσο και η μάθηση από τη διδασκαλία του σκακιού στο σχολείο. Παρουσιάστηκαν τέσσερα προγράμματα από τους:

1. Aghuzumtsyan & Poghosyan (έρευνα με σκοπό την αποτύπωση του οφέλους σχετικά με κοινωνικοσυναισθηματικές κυρίως δεξιότητες από την εκμάθηση σκάκι),
2. Misakyan (παρουσίασε μεθοδολογία διδασκαλίας για μαθητές Δημοτικού που βρίσκονται στην τρίτη χρονιά παρακολούθησης)
3. Khachatryan (τα οφέλη από τη διδασκαλία σκακιού σε δημοτικά σχολεία)
4. Khachatryan & Sargsyan (παρουσίασαν το σκακιστικό εργαστήρι που ίδρυσε ο Lputian το 2014 και ερευνά τα οφέλη γνωστικά, κοινωνικοσυναισθηματικά, συμπεριφορικά κλπ που μπορούν να προκύψουν από την εκμάθηση σκακιού στους μαθητές. Η έρευνα είναι σε εξέλιξη και γίνεται με χρήση του πρωτοποριακού εργαλείου «Egoskop»)

Το ιδιαίτερο πλεονέκτημα της Αρμενίας με την παροχή ευρύ δείγματος θα επιφέρει σημαντικότατα και ίσως καταλυτικά συμπεράσματα σε ανάλογες υποθέσεις και είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το ένα από τα προγράμματα είναι σε εξέλιξη.

Μετά τις παρουσιάσεις των εισηγήσεων και λόγω του ότι το πλήθος αυτών κινούνταν προς την άλλη τάση – Παιχνίδι – ο Lputian σε σχετική αναφορά του σημείωσε ότι θα ληφθεί σοβαρά υπ’ όψη της Ομοσπονδίας τους να εμπλουτιστεί το πρόγραμμα σπουδών και με ανάλογες «πινελιές».

Θα πρέπει να τονιστεί η εμπειρία που καταγράψαμε από την επίσκεψη μας σε σχολείο εν’ ώρα μαθήματος. Η απόλυτη πειθαρχία, ίσως και λόγω της κουλτούρας τους, μας εντυπωσίασε. Όλοι οι μαθητές φορούσαν στολές και σηκώνονταν όχι μόνο στην έλευση μας αλλά κάθε φορά που τους απεύθυνε το λόγο ο δάσκαλος τους. Το μάθημα ήταν πλήρως θεωρητικό και γινόταν σε μία μαγνητική σκακιέρα ενώ ο κάθε μαθητής είχε το βιβλίο του. Ζήτησα από το δάσκαλο να δείξω κάτι στα παιδιά και δυσκολεύτηκαν να βρουν μία σκακιέρα απλή. Όταν το κατάφεραν ξεκίνησα την παρουσίαση αλλά πριν προλάβω να ολοκληρώσω και ενώ τα παιδιά είχαν αρχίσει να διασκεδάζουν (στη διάρκεια του μαθήματος η σιωπή και η πειθαρχία ήταν απόλυτη), ο δάσκαλος πετάχτηκε από την έδρα του και αφού με απομάκρυνε ζήτησε από ένα κοριτσάκι (μάλλον η καλύτερη) να κάτσει και έπαιξαν επιδεικτικά το βασικό φινάλε Βασιλιά και Βασίλισσα εναντίον Βασιλιά σε κλάσματα δευτερολέπτου. Η απογοήτευση μας ήταν γενική. Μεταξύ των εισηγητών επισημάνθηκε αρνητικά η εντύπωση που αποκομίσαμε.

Στην πρώτη κατηγορία (Παιχνίδι), που είναι η αλήθεια, κινήθηκαν σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι εισηγητές, είχαμε τις παρακάτω εισηγήσεις:

5. Trinchero & Dominici – Ιταλία

Από τους μεγαλύτερους μέχρι σήμερα ερευνητές. Έχουν ολοκληρώσει μία έρευνα με τη συμμετοχή 568 μαθητών από το 2005-2011 (http://kcfe.eu/sites/default/files/Trinchero_KCFE.pdf) ενώ σήμερα τρέχουν μία τετραετή έρευνα (2013-2017) ενταγμένη στο Erasmus+ με τη συμμετοχή 1057 μαθητών. Τα ποικίλα συμπεράσματα που κατέληξε τόσο η πρώτη όσο και η μέχρι σήμερα δεύτερη έρευνα τους, ενισχύουν ανάλογα συμπεράσματα άλλων ερευνών που καταλήγουν στα οφέλη των μαθητών αλλά και της μάθησης. Οι Roberto και Alessandro κατασκεύασαν πλήθος αξιολογητικών εργαλείων ενώ προχώρησαν και σε επιμόρφωση των δασκάλων. Το καίριο σημείο εστίασης των ερευνητών είναι τα μαθηματικά ως εξαρτημένη μεταβλητή, ενώ τα μέχρι στιγμής συμπεράσματα καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι μαθητές αποκομίζουν μεγαλύτερα και σημαντικότερα οφέλη όταν ο εκπαιδευτής τους είναι σκακιστής αντί του βασικού μη σκακιστή δασκάλου.

6. Zielinska – Πολωνία

Με τη Magdalena, που συμπτωματικά καθόμασταν δίπλα, ήρθα σε επαφή από την πρώτη στιγμή και αντιληφθήκαμε ότι βλέπουμε το σχολικό σκάκι από την ίδια οπτική γωνία. H Magdalena, ως συντονίστρια της Ομοσπονδίας για το σχολικό σκάκι, εισηγήθηκε και εφαρμόστηκε ένα εθνικό πρόγραμμα εκμάθησης σκακιού στα σχολεία μετά τις ανησυχίες που γέννησε ένα ερευνητικό ευρωπαϊκό πρόγραμμα για το επίπεδο των Πολωνών μαθητών στα μαθηματικά. Εκτός από δασκάλα σκακιού είναι και η συγγραφέας των Πολωνικών βιβλίων εκμάθηση σκακιού στα σχολεία. Η διετής υποχρεωτική εκμάθηση σκακιού για όλους τους μαθητές του δημοτικού σχολείου γίνεται αφού πρώτα επιμορφωθούν οι δάσκαλοι των σχολείων. Όπως και στην Ελλάδα έτσι και στην Πολωνία διδάσκεται από τους δασκάλους του σχολείου και είναι υπέρμαχη αυτής της άποψης. Στόχος είναι η βελτίωση των μαθητών κυρίως σε γνωστικές δεξιότητες και ειδικότερα στα μαθηματικά.

7. Rädler – Γερμανία

Ο Walter αποτέλεσε μία θετική έκπληξη του συνεδρίου. Κινείται μεμονωμένα και μας παρουσίασε μία ποικιλία 64 εκπαιδευτικών ιδεών - εργαλείων με θέμα το σκάκι. Ως παιδαγωγός, στοχεύει στην προσέγγιση του παιδιού με το σκάκι με τέτοιο τρόπο ώστε το παιδί τελικά να απολαύσει και να αγαπήσει το σκάκι. Πολλές από τις κατασκευές του τις εμπορεύεται. Υπήρξε ιδιαίτερη ζεστή και αμοιβαία εκτίμηση καθώς οι απόψεις μας συμπνέουν και αφέθηκε ανοικτή πιθανή μελλοντική συνεργασία.

8. Moreno – Η.Π.Α.

Μία φωτεινή παρουσία του συνεδρίου. Υλοποιώντας ένα από τα μακροβιότερα σκακιστικά σχολικά προγράμματα το «Chess Helps Every Student Succeed» ο Fernando δεν είναι απλώς ένας χαρισματικός παιδαγωγός αλλά κυρίως ένας άνθρωπος που δουλεύει σε ένα υποβαθμισμένο σχολείο κυρίως με μαθητές, παιδιά μεταναστών, που κινούνται στα όρια της παραβατικότητας. Μέσω ενός τρίπτυχου, ξεκινάει την εκμάθηση εντός ωραρίου και τελικά προχωράει με την ένταξη, όσων μαθητών θέλουν, σε ομίλους εκτός ωραρίου εντός σκακιστικών συλλόγων. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μεγάλο μέρος των μαθητών (άνω του 90%) αγαπάει και αγκαλιάζει το σκάκι, ενώ τα οφέλη που έχουν οι μαθητές είναι ποικίλα με σημαντικότερα τα κοινωνικο-συμπεριφορικά τα οποία και έχουν άμεση ανάγκη οι εν΄ λόγω μαθητές.

9. Rathlev & Jacobsen – Δανία

Εδώ είχαμε το οξύμωρο της παρουσίασης μίας ιδιωτικής σκακιστικής σχολής για το σχολικό σκάκι, που λειτουργεί στον αντίποδα της Εθνικής σκακιστικής ομοσπονδίας σύμφωνα με τα λεγόμενα τους. Κατά τα λεγόμενα τους είναι οι μόνοι που κάνουν σχολικό σκάκι και μέσω μίας επαγγελματικής παρουσίασης μας εντυπωσίασαν περισσότερο τεχνικά παρά ουσιαστικά. Ως επικεφαλής της σκακιστικής ομοσπονδίας για το σχολικό σκάκι, ένας φορέας που ιδρύθηκε το 1960, μας ανέπτυξαν ένα διευρυμένο πρόγραμμα που εφαρμόζεται στη Δανία για το σχολικό σκάκι, με τη συμμετοχή πλήθους είναι η αλήθεια δημοτικών σχολείων. Είναι αυτοχρηματοδοτούμενο με δασκάλους εκτός σχολείων και μας παρουσίασαν εκπαιδευτικούς στόχους ανάλογης με άλλους κατεύθυνσης αν και εστίασαν ιδιαίτερα σε οργανωτικές και επαγγελματικές δομές.

10. Ogneva – Ρωσία

Η συμπαθέστατη ρωσίδα δασκάλα που κέρδισε αργότερα το διαγωνισμό του Λονδίνου με το «Football Chess» http://londonchessconference.com/football-chess-tatyana-ogneva-wins-new-game-prize/, μας παρουσίασε τη μεθοδολογία της με την οποία διδάσκει σκάκι σε μαθητές. Ως παιδαγωγός εστίασε στην ανάγκη προσέγγισης των μαθητών με παιγνιώδη τρόπο και εμβάθυνε σε μεθόδους υλοποίησης ανάλογων μεθόδων, ενώ ως ψυχολόγος επικεντρώθηκε στα ψυχολογικά κυρίως οφέλη των μαθητών.

11. Atanassov – Βουλγαρία

Ο Πρόεδρος της σχολικής επιτροπής και καθηγητής Πανεπιστημίου στον τομέα σκακιού, παρουσίασε μία μελέτη που πραγματοποιήθηκε και κατέληξε σε θετικά συμπεράσματα σχετικά με τα συναισθηματικά κυρίως οφέλη των μαθητών που μαθαίνουν σκάκι συγκριτικά με όσους δεν μαθαίνουν και καταλήγει στην πρόταση εισαγωγής του σκακιού ως υποχρεωτικό μάθημα στα δημοτικά σχολεία.

12. Hall – Σουηδία

Η παρουσίαση του Jesper ήταν κατά τη γνώμη μου η φτωχότερη. Ένα πρόγραμμα υπό τον τίτλο «Schack4an» που εφαρμόζεται δίνει έμφαση στην αγωνιστική άμιλλα και στην εξάλειψη της απογοήτευσης που προέρχεται από την ήττα, ενώ δεν έχει κάποιες παρεμβάσεις σε επίπεδο σχολείου όπως τουλάχιστο μας παρουσιάστηκε.

13. Prasath - Αγγλία

Ο Ινδός που ζει μόνιμα στο Λονδίνο, Διευθυντής του Foundation for Learning Research in Chess, και γραμματέας της FIDE, Higher Education & Research, CiS, μας παρέθεσε τα συμπεράσματα από πλήθος ερευνών που έλαβε γνώση η FIDE και τις προσπάθειες που γίνονται με σκοπό την ένταξη του σκακιού στα σχολεία μέσω καινοτόμων προγραμμάτων. Με τον Malola μέναμε στο ίδιο ξενοδοχείο και είχαμε την ευκαιρία να ανταλλάξουμε ιδέες ενώ η απαράμιλλη ευγένεια του μας σκλάβωσε.

14. Kostyev – Ρωσία

Αν και θεσμικός παράγοντας ο Alexander μίλησε περισσότερο ως παιδαγωγός. Τον γνώρισα το 1999 στο Πανευρωπαϊκό πρωτάθλημα στο Λιτόχωρο όπου με χαρά διαπίστωσα την αποδοχή και την ικανοποίηση του από την παρουσίαση των παιγνιωδών δραστηριοτήτων που έκανα. Ο Ρώσος αφού έκανε μία ιστορική αναφορά στην πρώην Σοβιετική Ένωση κατέληξε με την ευχή να υπάρξει ανταλλαγή ιδεών τόσο μέσω του συνεδρίου της Αρμενίας όσο και γενικότερα στη σκακιστική κοινότητα. Το μόνο αρνητικό σχόλιο είναι ότι ήταν ο μόνος του οποίου η παρουσίαση έγινε στα ρώσικα.

15. Γιουβαντσιούδης - Ελλάδα

Δυστυχώς λόγω ανυπέρβλητων (απ’ ότι έμαθα τελευταία) προβλημάτων του συνοδοιπόρου αναγκάζομαι να αυτοπαρουσιαστώ. Θα προσπαθήσω να μεταφέρω τα λεγόμενα άλλων και να μην περιαυτολογήσω κατά το δυνατό. Η πρωτοτυπία της παρουσίασης μου εντυπωσίασε όλους εκείνους που βλέπουν περισσότερο την παιδαγωγική προσέγγιση του σχολικού σκακιού. Οι Αρμένιοι μάλλον αδιαφόρησαν αν και ο Lputian αναφέρθηκε σχετικά στην καταλυτική του ομιλία και ανέφερε ότι θα σκεφτούν να υιοθετήσουν κάποιες από τις ιδέες μας απαντώντας σε σχετική ερώτηση. Αυτό που μου ανέφεραν ότι τους εντυπωσίασε περισσότερο ήταν ο τόσο απλός και άμεσος τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε τους μαθητές. Με ιδιαίτερα ένθερμο τρόπο με προσέγγισαν ο Διευθυντής του Μουσείου Σκακιού της Μόσχας Dmitry Oleynikov (προσφέρθηκε και μου πρότεινε τη μετάφραση των βιβλίων μου), μία ταϊλανδέζα δασκάλα σκακιού και κυρίως ένας Αρμένιος καθηγητής πληροφορικής του πανεπιστήμιου του Ερεβάν ο οποίος με πίεζε να συνεργαστούμε.

Θα πρέπει να επισημανθεί πως, όπως και εγώ από την Ελλάδα έτσι και στις υπόλοιπες χώρες, μερικοί εισηγητές δεν εκπροσωπούσαν την συνολική αντιμετώπιση της σκακιστικής κοινότητας της χώρας προέλευσης τους, αλλά αντιπροσώπευαν τη προσωπική τους στάση ενώ ορισμένοι εκπροσωπούσαν ένα μεγαλύτερο ή κυρίαρχο ρεύμα του τόπου τους.

Η Αρμενία, μία τάχιστα αναπτυσσόμενη χώρα επενδύει, σκορπάει χρήμα, άγνωστης για εμάς προέλευσης. Η φιλοξενία και η διάχυτη καλοσύνη των Αρμένιων είναι εμφανής και λογικά εδράζεται στην κουλτούρα τους. Παρά την κόπωση θεωρώ ότι το ταξίδι ήταν εποικοδομητικό και το μόνο αρνητικό που μπορώ να αναφέρω είναι ότι λόγω του κακού ωραρίου που είχε η πτήση της επιστροφής δεν μπορέσαμε να μείνουμε στο τελευταίο γεύμα όπου, απ’ ότι μάθαμε εκ’ των υστέρων, έγιναν παραγωγικότατες συζητήσεις και αναζητηθήκαμε από αρκετούς εισηγητές. Η ανταλλαγή email μας επέτρεψε να διατηρήσουμε επαφή και μετά τη λήξη του συνεδρίου και ήδη ορισμένοι έχουν παράξει έργο το οποίο και μας έχουν προωθήσει.

Κώστας Γιουβαντσιούδης

Κώστας Χατζόπουλος